است و «امکان» به هر حال از نظر فلاسفه قبل از صدرالمتألهین عبارت است از «لا اقتضا بودن ماهیت نسبت به وجود و عدم» و به عبارت دیگر «تساوی نسبت ماهیت با دو طرف وجود و عدم».

صدرالمتألهین که «اصالت وجود» را کشف کرد و در مسأله جعل و علّیت معتقد شد که علیت و معلولیت و جاعلیت و مجعولیت از شؤون وجود است، به امکانی در باب وجودات پی برد که معنی آن «تعلّقی» بودن وجود یعنی عین تعلّق بودن و عین اضافه بودن و عین ارتباط بودن و عین فقر بودن وجود است، نه لا اقتضاء بودن یا متساوی النسبه بودن، و آن را «امکان فقری» اصطلاح کرد.

مناط احتیاج به علت

مسأله پنجم از تحقیقات صدرایی تحقیق در «مناط احتیاج به علّت» است. چنانکه میدانیم مسأله حدوث یا قدم زمانی عالم موضوع مشاجره سختی میان متکلمین و فلاسفه گشت. فلاسفه به دلایل خاصی که در مورد ذات حق داشتند که مدعی بودند انقطاع فیض محال است و به دلایل دیگری که در باب حدوث حادثات داشتند که مدعی بودند هر حادثی مسبوق است زمانا به یک استعداد و یک حامل استعداد که «ماده» نامیده میشود، به این دو جهت منکر ابتدای زمانی برای عالم بودند و عالم را به اصطلاح «قدیم زمانی» میدانستند ولی متکلمین به دو جهت دیگر، یکی نقلی و دیگری عقلی، برخلاف فلاسفه در این موضوع نظر میدادند.

متکلمین از جنبه نقلی مدعی بودند که اجماع ملّیون قائم است بر حدوث زمانی عالم و گفته فلاسفه را بر ضد اجماع همه ملل یعنی ارباب دیانات میدانستند (یکی از موجبات تکفیر غزالی ابن سینا را همین مطلب است) و از جنبه عقلی میگفتند مخلوقیت ملازم است با حدوث، و قدم ملازم است با عدم مخلوقیت؛ بنابر این اگر عالم قدیم باشد دیگر نمیتواند مخلوق و معلول باشد پس باید عالم واجب الوجود باشد و این برخلاف نظر خود فلاسفه است که عالم را ممکن الوجود میدانند و براهین اقامه