حکمت صدر المتألّهین

حکمت الهی به وسیله صدرالمتألهین دگرگونیای یافت که میتوان آن را یک «جهش» نامید، جهشی در فلسفه اسلامی.

این جهش مسبوق به یک سلسله دگرگونیهای تدریجی بود که قبلًا به وسیله دیگران انجام یافته بود.

مسلّم آن است که در گذشته حکمت مشّاء و حکمت اشراق دو روش مختلف تلقّی میشدند و عرفان هم راه جدایی داشت، همچنانکه کلام که ناظر به حقایق اسلامی است مستقل از همه اینها بود. به وسیله صدر المتألهین اختلاف مشّاء و اشراق حل شد و مکتبی به وجود آمد که نه تقید به گفتههای مشّاء داشت و نه به گفتههای اشراق؛ در برخی مسائل با این مکتب موافق بود و در بعضی مسائل با آن مکتب؛ و همچنین بسیاری از موارد اختلاف نظر فلسفه و عرفان حل شد و چهره بسیاری از حقایق اسلامی روشن گشت بدون آنکه از راههای کلامی متعارف آن روزگار بهره گرفته شود. این بود که فلسفه صدرالمتألهین به منزله یک چهار راه تلقی شد که در آنجا راههای چهارگانه مشّاء، اشراق، عرفان و کلام با یکدیگر تلاقی میکردند.

نخستین سخن درباره فلسفه صدرا این است که آیا صرفاً این فلسفه یک تلفیق است یا یک سیستم ابتکاری و مستقل؟ تصور بعضی این است که فلسفه