جریان اندیشه تضاد و حرکت در شرق و غرب

این بود نظریاتی در باب تضاد و حرکت. سیر این نظریات اگر چه از یونان شروع میشود ولی در دو شاخه غربی و شرقی جریان مییابد. در شاخه شرقی اسلامی تضادها اموری لازم و ضروری شناخته میشود و حرکت آن هم در حد حرکت جوهری مورد قبول واقع میشود. در شاخه غربی هم این دو مسئله حرکت و ناسازگاری تقریباً در همین مسیر جریان پیدا میکند. غربیها هر چه جلوتر آمدهاند برای ناسازگاریها و تضادها اصالت بیشتری قائل شدهاند و حرکت را هم اصیلتر و ضروریتر و عمومیتر از پیش دانستهاند و به همین نظریه نزدیک شدهاند که ثباتی در کار نیست.

تقریباً میتوان گفت که مقدمات این دو نظریه در غرب و شرق یکسان جریان پیدا کرده است (البته نه کاملا یکسان بلکه با دو رنگ و دو شکل تا حد زیادی نزدیک به هم) اما به مرحله نتیجهگیری که رسیده است از آنها دو نوع نتیجه مختلف گرفته شده است. این اختلاف در نتیجهگیری به این علت است که در عین اینکه این دو شاخه اندیشه به یکدیگر نزدیک شدهاند فیلسوفان غربی و شرقی از پارهای از مقدمات برداشتهای مختلفی داشتهاند.

نتیجهگیریای که در مشرق زمین از این مسئله شده این است که جهان و زمان و مکان یک واحد حرکت است و اگر شما چنین احساس میکنید که گویی گذشته و آینده جهان با هم موجود است، این ناشی از خصلت ذهن شماست و حال آنکه مطابق این نظریه که جهان یک واحد حرکت است تمام جهان همیشه در یک حالت میان گذشته و آینده است، گذشته فانی شده و آینده نیامده و آنچه را که «حال» مینامیم اگر درست دقت کنیم میفهمیم که نیمی از آن آینده و نیمی از آن گذشته است. از این رو هر گذشته میتواند زمینه و شرط و «معد» برای آینده خود باشد؛ یعنی اگر گذشته نبود، آینده ممکن نبود. اگر گذشته را علت حال و آینده مینامیم به معنی علیت اعدادی یعنی به معنی شرطیت گذشته نسبت به آینده است نه به معنی علیت حقیقی که وجود دهندگی است. از این رو علت واقعی و پدید آورنده عالم را یک حقیقت «قیومی» محیط بر گذشته و آینده باید دانست و اوست که عالم را حادث میکند؛ برخلاف گفته فیلسوفان مادی که میگویند: «عالم، خود، خود را میآفریند؛ خود، خود را میرویاند؛