فکر ثنویت از همین جا سرچشمه گرفت؛ چنین پنداشته شد که اگر تنها یک اصل و یک مبدأ، حاکم بر جهان بود دو جریان متضاد وجود نمییافت.

تضاد و تصادم اساس تکاملها

نقطه مقابل این طرز تفکر این است که شر و عدم، امور نسبی و اضافی و پلههای خیر و تکامل میباشند؛ شر بودن شر، سطحی و ظاهری است؛ تضاد و تصادم، اساس و لااقل شرط هر پیشروی و تکامل و تعالی است؛ زیبایی، رقاء، علو، کمال و بالاخره تکاپو و جنبش همه مولود تخالفها و ناهماهنگیها و عدم توافقهاست؛ هماهنگی و توافق، سکون و آرامش میزاید و سکون و آرامش، مرگ و نابودی کامل را به دنبال خود میکشاند.

تفکیک و جدا کردن اشیاء در دو صف جداگانه و منقسم نمودن آنها به دو دسته متمایز و یکی را خیر و کمال نامیدن و دسته دیگر را شر و نقص خواندن و آنگاه هر دستهای را به یک کانون و یک مبدأ منتسب دانستن، نهایت ظاهر بینی است. آنچه نام شر و بدی یافته است، در نظری بالاتر و با چشمی بازتر عین خیر و روشنایی میباشد. همه اشیاء، خواه با عنوان «خیر» خوانده شوند و یا با عنوان «شر»، به یک نسبت در «نظام احسن» مؤثرند و در زیبایی نظام جملی عالم سهم دارند و همه از یک کانون و یک مبدأ سرچشمه میگیرند و مظاهر و تجلیات یک شاهد غیبی میباشند:

نقش تضاد در ترکیب

مسائل مربوط به تضاد- از قبیل خنثی کردن اضداد اثر یکدیگر را، یا جمع و توفیق میان اضداد و ترکیب آنها با یکدیگر، و یا تولید هر ضد، ضد خود را- از مسائلی است که همواره اندیشهها را به خود جلب میکرده است، گو اینکه عکس العمل اندیشهها در مقابل این نمود جهان یکسان نبوده است، گاهی با چشم بد بینی به آنها نگریسته شده است و گاهی با چشم خوش بینی، گاهی سبب الحاد و انکار ذات یگانه