تجرد نفس

مسأله تجرد نفس و براهین آن، داستان مفصلی در فلسفه- خصوصاً فلسفه اسلامی- دارد. فلاسفه اسلامی برای این مسأله اهمیت فراوان قائل بودهاند. از دو فیلسوف بزرگ یونانی افلاطون و ارسطو که اندیشههاشان بیش از دیگران وارد جهان اسلام شد، افلاطون نفس را از جهان دیگر و موجود قبل از بدن میداند، اما ارسطو نفس را حادث با حدوث بدن میشمارد. از نظر افلاطون قطعی است که نفس باقی است و نمیمیرد ولی از نظر ارسطو چطور؟ آیا ارسطو نفس را باقی میداند؟ آیا ارسطو اساساً نفس را مجرد میداند یا آن را صورتی مانند سایر صور طبیعیه میشمارد؟

از نظر تاریخ فلسفه نظر ارسطو روشن نیست. مسلمین چون اثولوجیا را از ارسطو میشمردند و در آن کتاب، نفس باقی دانسته شده است طبعا نظر ارسطو را در بقای نفس با افلاطون یکی میشمردند و به ابهامی که از این جهت در کتاب النفس ارسطو وجود دارد توجهی نمیکردند.

اما اکنون که روشن شده اثولوجیا از ارسطو نیست طبعا این سؤال باقی است که آیا ارسطو به تجرد و بقای نفس قائل بوده یا نه؟ شارحان اسکندرانی کتب ارسطو نیز در این جهت با یکدیگر اختلاف داشتهاند. ثامسطیوس به بقای نفس معتقد بوده و اسکندر افریدوسی به فنای آن.

بوعلی در نامهای که به شخصی به نام «الکیا ابو جعفر محمد بن الحسین بن مرزبان» درباره «اختلاف الناس فی امر النفس» نوشته است، مینویسد:

«و اما مطلبی که درباره اختلاف مردم، خصوصاً احمقهای مسیحی بغداد، در مسأله نفس و حیرت و تردیدشان در این امر ذکر کرده همان طور است که گفته است. پیش از این اسکندر افریدوسی و ثامسطیوس و غیر این دو نفر (از شارحان ارسطو) نیز در این مطلب مردد ماندهاند و هر کدام از یک جهت خطا و از یک جهت دیگر درست رفتهاند. علت این است که نظریه صاحب منطق (ارسطو) برایشان روشن نبوده است و نمیدانستهاند که ارسطو چه نظری داشته و چه میخواسته است بگوید.»

این نامه را عبد الرحمن بدوی در آغاز مباحثات به عنوان جزئی از مباحثات چاپ