میگوید: ... ولی در مقیاس فرد گاهی کارهایی که احمقانه شمرده میشود هست.

متنبّی، شاعر معروف و زبردستی است، در عرب تقریباً نظیر سعدی [در فارسی زبانان] است و سعدی هم خیلی از او استفاده کرده تا آنجا که کتابی به نام سعدی و متنبّی نوشتهاند. خیلی از مضمونهای سعدی مضمونهایی است که از متنبّی استفاده کرده است. متنبّی در جاهای مختلفی بوده، سالهای زیادی نزد پادشاهان و در دربارها بوده است. رئیس یکی از قبایل، از قدیم کینهای با او داشت. بعد از سالها که متنبّی به وطن باز میگشت (خودش بود و پسرش و یک غلام) اتفاقاً از نزدیکی محلی میگذشت که دشمنش در آنجا بود. آن دشمن فهمید و به او حمله کرد. متنبّی و پسرش و آن غلام، سه نفری از خودشان دفاع میکردند. متنبّی دید که اینها بیشترند و زورشان بیشتر است، فرار کرد. غلام به او گفت: تویی که آن شعر را گفتهای که:

حال چطور فرار میکنی؟! همین به رگ او برخورد، برگشت. خودش، پسرش و غلامش هر سه

کشته شدند. خلاصه یک شعر و یک خیال [باعث شد که خودش و دو نفر دیگر را به کشتن دهد.]

اول عقل خود را به کار برد، دید زورش نمیرسد، میرفت که جانش را نجات دهد. بعد به خاطر همین که آخر منم که این شعر را گفتهام، من دیگر نباید فرار کنم، همان حرف غلام، او را برگرداند، برگشت و کشته شد.

غرض این است که مارکس هم [انگیزههای غیر اقتصادی را] در این حدود قبول دارد ولی برای اینها اصالتی قائل نیست، چنانکه خود ما هم برای کارهای تقلیدی نقشی قائل هستیم ولی برای این کارها پُری اصالت قائل نیستیم.

من میخواستم در دنباله بحثهای جلسه پیش، یکی از آقایان داوطلب شود، مطالعهای کند و کنفرانسی بدهد روی مسئله نژاد که در جلسات پیش مطرح بود و اجمالًا اشاره شد که در دنیای اروپا برخی فلسفههای اجتماعی براساس نژادپرستی به وجود آمد که نازیسم آلمان و فاشیسم ایتالیا بر همین اساس بود و حتی هگل