همیشه در جهت تکامل باشد، یا تکامل از هر جهت باشد. همان معاویه- بگذرید از مسئله حقیقت اسلام و اینجور مسائل- از جنبههای سیاسی قدرت خارق العادهای بود که شاید اگر او نمیبود یا آدم ضعیفی به جای او میبود اوضاع جور دیگری بود. همین امویها در مسئله سیاست- بگذرید ازاینکه آنجا که تضاد منافع داشتند دیگر به هیچ چیز پایبند نبودند، از این یکی اگر بگذرید- میبینید مردم خارق العادهای بودند، کوچک نبودند. عباسیها هم همینطور. شاید در سلسلههای سلاطین دنیا مثل امویها و عباسیها نابغه کم پیدا شده باشد. مأمون مگر یک آدم کوچکی است؟! در همه تاریخ دنیا شما بگردید نابغهای مثل مأمون و هارون پیدا نمیکنید، و بیجهت نبود که توانستند یک چنین امپراطوری به این عظمت [تشکیل بدهند.] بنی عباس پانصد سال [سلطنت کردند.] کدام سلسله دیگر را در دنیا سراغ دارید که پانصد سال سلطنت کرده باشند؟!

غرض اینکه لازمه نبوغ این نیست که نقشش همیشه مثبت و مفید باشد. البته نابغه از هر جهت قهراً اینجور است، ولی این نابغهها اغلب از یک جهت نابغه هستند. اسکندر نابغهای است که فقط در امر نظامی نابغه است. نادر هم همینطور است. نادر یک نابغه نظامی است، آنهم فقط در کارهای سپاهیگری. در اداره مملکت که اصلًا از حد عادی هم منحطتر بود. آدمی بوده که به همان نسبت که در کار نظامیگری قوی بوده در کار مدیریت مملکت مرد منحط و پستی بوده است، خیلی هم فضاحت راه انداخت. میگویند امیرکبیر گفته است که اگر شاه عباس پادشاه میبود و من صدر اعظم و نادر وزیر جنگ، ما سه نفری دنیا را میگرفتیم. نادر فقط همان نبوغ نظامی را دارد. تا وقتی که کار نظامی میکند همواره پیشرفت و قدرت است. چهار صباح که ایستاده میخواهد مملکت را اداره کند افتضاح میکند، دائم آدم بکش و از همین مردم داخل، از کلّهها منارهها بساز. چشم بچه خودش را کور کرد. کارهای عجیبی کرد که پستترین آدمها هم این کارها را نمیکنند.