3 تکامل تاریخ

این بحثی که به قول خودش درباره مسئله «اتحاد عاقل و معقول در تاریخ» در اینجا طرح کرده- با اینکه بحث ما درباره تکامل و پیشرفت در تاریخ است- میخواهیم ببینیم به چه مناسبت مطرح کرده است. بحثِ به قول او «اتحاد عاقل و معقول» را- که مقصود این است که در اینجا آنچه که مورد مطالعه قرار میگیرد با خود مطالعه کننده یکی است (در اصطلاح اینها) چون انسان خودِ انسان را دارد مطالعه میکند، و به این معنا آن را اتحاد عاقل و معقول مینامد- از آن جهت مطرح میکند که اگر ما تاریخ را صرفاً یک امر عینی ندانیم (کما اینکه صرفاً یک امر ذهنی هم نمیدانیم) بلکه در واقع عبارت از رابطهای میان ذهن و عین بدانیم، توجیه تکامل اندکی دشوارتر و مشکلتر میشود زیرا در این صورت به دست آوردن معیاری برای تکامل مشکل است.

من بحث را به صورت دیگری طرح میکنم. به نظر میرسد که خود نویسنده هم در اینجا سردرگم است.