فلسفۀ تاریخ، ج 1، ص:220

تفسیر الهی تاریخ

و اما آنچه او نظریه عرفانی مینامد. اینها همیشه در مسئله تفسیر الهی تاریخ، موضوع را به گونه خاصی تفسیر میکنند که اتفاقاً عکس قضیه است. ما همیشه گفتهایم که تفسیر الهی تاریخ اتفاقاً یک نظریه علمی است و نظریه بسیار دقیقی است و علوم هم هرچه پیش رفته آن را تأیید کرده و آن این است که انسان و جامعه انسان در ارتباطش با کل جهان اینچنین نیست که یک حالت مجزا و منفردی داشته باشد؛ به این معنی که انسان و جامعه انسان چه در جهت تکامل خودش- که بعد خواهیم گفت این تکامل توأم با امور انسانی و معنوی است که ما این امور را از نظر قرآن «صلاح و تقوا» مینامیم: وَ لَوْ انَّ اهْلَ الْقُری امَنوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیهِمْ بَرَکاتٍمِنَ السَّماء [1]- و چه در جهت خلاف آن، بی ارتباط با کل جهان نیست. اگر بشر در جهت کمال و صلاح و تقوای خود و به تعبیر دیگر در راه رضای حق و در راه قرب به حق گام بردارد روشی هماهنگ با جهان دارد و جهان عکس العمل موافق با او دارد، یعنی جهان او را تأیید میکند و ضامن بقایش میشود، و اگر بر عکس در جهت مخالف حرکت کند مثل عضوی در بدن میشود که با اعضای دیگر ناهماهنگ است و وقتی یک عضو با اعضای دیگر ناهماهنگ شد ناچار طبیعت کلی بدن آن عضو را حذف خواهد کرد و از بین خواهد برد. و اتفاقاً سازندهترین بینشها همین است.

یادتان هست که در جلسات اول گفتیم اگر ما تاریخ را دارای ضابطه و قاعده ندانیم و به قول کتاب مثل کلبیون فکر کنیم دیگر تاریخ برای ما درس نیست، فقط قضایای تاریخی برای خیال ما غذای خوبی است، مثل افسانه جن و پری است و واقعیات تاریخی دیگر نمیتواند درس آموز باشد چون ضابطه ندارد که قابل آموزش و به کار بستن باشد. و اگر تاریخ ضابطه داشته باشد ولی ضابطهاش خارج از اختیار بشر باشد، تاریخ آموزش علمی دارد- یعنی یک امر فراگرفتنی است بدین معنی که صرفاً غذای خیال نیست غذای فکر هم هست- اما از قبیل اموری است که خارج از اختیار ما میباشد و ما فقط میتوانیم تماشاگر خوبی باشیم. مثل اطلاعی که ما درباره دورترین کهکشانها داشته باشیم که اثرش فقط این است که ما میدانیم در

---

[1] اعراف/ 96.