فلسفه تلریخ، ج1:ص22

نظریه ادواری بودن تاریخ

گویا در ذیل بیان «توجیه تاریخ از راه دین» مطلب دیگری را گنجانده که به آن ارتباط ندارد؛ یعنی نظریه دیگری درباره تاریخ هست و آن نظریه ادواری بودن تاریخ است که به دین هم ارتباط ندارد.

این نظریه میگوید تاریخ همیشه یک حرکت دوری را طی میکند، حرکت خود را از نقطهای شروع میکند بعد دومرتبه برمیگردد به همان نقطه. توجیه دینی هم نمیخواهند بکنند، توجیه طبیعی میخواهند بکنند؛ میگویند: ابتدا توحش است. در توحش، فکر و فرهنگ و تمدن نیست ولی اراده و قدرت روحی هست. در اثر این حالت توحش، قدرت اجتماعی به وجود میآید. بعد قدرت، تمدنی را به وجود میآورد. بعد که تمدن و فرهنگ به وجود آمد، به تدریج افکار خیلی عالی و ظریف به وجود میآید و هرچه که بشر در تمدن و فرهنگ بالاتر برود از ارادهاش کاسته میشود و تا حد زیادی نیز- به تعبیر ما- نعمت زده میشود و این نعمت زدگی، افراد را [خصوصاً طبقه حاکمه را] سست میکند و همین منجر به یک سلسله انقلابات یا منجر به این میشود که قوای دیگری ازجای دیگر ظهور کند و اینها را بکلی منقرض نماید و از بین ببرد.

فقط به جامعه نگاه نکنید، یک جور دیگر هم مثال بزنیم: معمولًا در خانوادهها، در این زندگیهای ما میبینید یک آدمی پیدا میشود خیلی سختکوش، پرکار، جدی، تن به زحمت بده. این فرد یک کارخانه یا یک تجارتخانه تأسیس میکند، کار و ابتکار را به حد اعلا میرساند، ولی خودش چون از یک خانواده طبقه چهاری به وجود آمده عادت کرده به زندگی سخت، به گرما و سرما و تحمل سختی. اینها او را یک انسان جدی بار آورده است. بعدها زن و بچهاش در این زندگی که مقرون به رفاه است بزرگ میشوند. نسل بعد از او که بچههای او باشند یک آدمهای متوسطی از آب در میآیند. چون اوایل زندگیشان در زندگی همین آدم بوده و در سختی بزرگ شدهاند اینها هم تا حد زیادی آدمهای جدی و کارآمدی هستند و آن ثروت را حفظ میکنند ولی بچههای اینها که به وجود میآیند، چون تدریجاً زندگی و رفاه و خوشی را توسعه میدهند، کم کم از این منزل میروند به منزل دیگری، این فرش را تبدیل میکنند به فرش دیگری، خوراکشان تغییر میکند، لباسشان تغییر میکند، زیورشان تغییر میکند. دیگر آن نسل سوم یک