1 تکامل تاریخ

این کتاب بحثی دارد تحت عنوان «تاریخ به منزله پیشرفت» [1]. بحثی است اساسی و روح بحث، مسئله تکامل تاریخ است که آیا تاریخ رو به تکامل میرود یا نه؟ مسئله هدفداری، فرعی از مسئله تکامل تاریخ بود. اگر قائل به تکامل تاریخ نشویم قهراً دیگر مسئله هدف در آن مطرح نیست، و اگر قائل به تکامل تاریخ بشویم این را دو جور میشود توجیه کرد: یکی اینکه تاریخ که متکامل است هدفدار هم هست، و دیگر اینکه تاریخ متکامل است بدون اینکه هدف داشته باشد، چنانکه در تکامل زیست شناسی- که همه آن را قبول دارند- این مسئله اکنون محل بحث است که آیا

(2) ثروت و قدرت به نوعی با یکدیگر خویشاوندند. ثروت، قدرت به وجود میآورد و قدرت، ثروت. اینکه میگویند «توانا بود هرکه دانا بود» در عمل در دنیای امروز باید گفت «توانا بود هر که دارا بود». حقیقت این است که دانایی و دارایی و توانایی با یکدیگر نوعی تلازم دارند. البته دانا، توانا و دارا هم میشود (آنچنان که غرب چون دانا شد دارا و توانا هم شد) ولی دارایی ملازم با دانایی و توانایی نیست. بعضی کشورها دارا هستند (عربستان سعودی) ولی دانا و توانا نیستند. توانایی هم ملازم با دانایی و دارایی بهطور صددرصد نیست. بلکه باید گفت این سه معنی در عین اینکه به نوعی ملازم یکدیگرند، همه از هم قابل تفکیک میباشند. حتی دانایی اگر دانایی غیر فنی باشد مثلًا پزشکی یا ادبی یا علوم یا فلسفه باشد، مستقیماً سبب توانایی و دارایی نمیشود.