حادثهای در عالم پدید نخواهد شد. تمام حوادثی که ما آنها را حوادث تصادفی مینامیم، علل آنها علل جزئی است نه علل کلی و عمومی.

مثلًا یک شیء علت است برای شیء دیگر بهطور کلی و عمومی، یعنی هرگاه طبیعت این علت پیدا بشود- در هر زمانی و در هر شرایطی- این معلول پیدا میشود. این را ما علت کلی مینامیم.

مثلًا انسان میخواهد از تهران به قم برود. حرکت از تهران و در راه قم رفتن، لازمهاش رسیدن به قم است بعد از یک مدت معین. اینها علل دائمی و علل اکثری نام دارند. علت اتفاقی آن است که در شرایط خاص، یک فرد مخصوص، علت شده است. مثلًا روزی که انسان به قم میرود، در بین راه از ماشین پیاده شده میبیند مقداری اسکناس روی زمین ریخته، نشانهای نیز ندارد و برداشتن آن اشکال شرعی ندارد، اسکناسها را برمیدارد. رفتن از تهران به قم علت کلی این واقعه نیست که باز فردا از همین جا عبور کنیم و دوباره اسکناس پیدا کنیم، ولی در آن شرایط خاص و روز خاص و مکان خاص، آن [رفتن] واقعاً علت بوده است. پس تصادف به معنی «بلاعلت» معنی ندارد ولی به معنای علت کلی نبودن درست است.

سخن منتسکیو، مارکس و تروتسکی

بنابراین بحث ما اگر بخواهد صورت علمی به خود بگیرد همان است که منتسکیو بحث کرده است [1] و آن این است که بحث بر سر علل کلی است، یعنی تصادف در دنیا زیاد رخ میدهد ولی آنچه که مسیر را تعیین میکند تصادفات نیست. آنچه که مسیر را تعیین میکند همان علل کلی و عمومی است. مَثَل علل کلی و عمومی مَثَل کاروانی است که تصمیم گرفته از شهری به شهر دیگر برود. این، علت کلی است. در بین راه علل جزئی پیدا میشود که مثلًا در فلان نقطه به عللی (مثلًا راه خراب است یا پل خراب شده است) باید بپیچد به سمت راست و از راه اصلی خارج شود ولی بعد برمیگردد به همان جاده. مقدار دیگری میرود و دوباره علتی پیدا میشود. این بار میپیچد به سمت چپ ولی دوباره میافتد در همان جاده. یعنی آن علل جزئی مؤثر هست ولی مؤثر جزئی است و مسیر اصلی را او تعیین نمیکند. منتسکیو حرفش این