طباطبایی با استفاده از نظرات خود مرحوم آخوند بیان شده است ولی به هر حال ایراد آقای طباطبایی وارد است.

ایشان در ادامه میگویند لازمه اثبات امکان استعدادی این است که ما گسستگی میان گذشته و حال یا حال و آینده را از میان میبریم. امکان استعدادی یعنی یک رابط میان حال و آینده و میان گذشته و حال که آنها را به هم پیوند داده است و قهراً نوعی اتحاد میان اینها برقرار است. آنوقت این سؤال پیش میآید که امکان استعدادی چطور میتواند میان دو چیزی که یکی از آنها وجود ندارد پیوند و اتصال برقرار کند و آنها را با یکدیگر متحد کند؟ پس از اساس باید فکر دیگری کرد.

آنوقت خود آقای طباطبایی بیان دیگری دارند که اگر مقتضی شد در جلسه بعد آن را مطرح میکنیم [1] و الا در جای خودش در مورد آن بحث خواهیم کرد.

تفاوت میان عرض و صورت و نفس

بعد مرحوم آخوند بحثی تحت عنوان «تنبیه» مطرح میکنند. این «تنبیه» تذییلی بر همین فصل است. در این فصل همین قدر در ضمن مثال گفته شد که آن چیزهایی که حادث است نفس، صورت و عرض است. ایشان در این «تنبیه» میخواهد به فرق میان صورت و نفس اجمالًا اشارهای داشته باشد. مرحوم آخوند بحث عرض را در اینجا اصلًا مطرح نمیکند ولی در جای دیگر بیان خواهد شد که فرق میان عرض و صورت چیست. عرض و صورت این وجه اشتراک را دارند که حالّ در ماده و به تعبیر دیگر حالّ در یک موضوع هستند و وجودشان نحوه وجودی است که نیازمند به یک موضوعی است ولی در عین حال با یکدیگر متفاوتند. عرض نیاز دارد به موضوعی که آن موضوع از آن بینیاز است ولی صورت در موضوعی حلول دارد که آن موضوع هم به آن نیازمند است و بلکه نیاز موضوع صورت به صورت، از نیاز صورت به موضوعش بیشتر است.

فرق میان صورت و نفس چیست؟ با اینکه نفس هم خودش به اعتباری صورت است اما با صورت متفاوت است. این تفاوت را با این تعبیر بیان میکنند که صورت، فعلیتی است که برای ماده پیدا میشود و در ماده است. صورت در ماده حلولِ سریانی دارد به این معنا که به سریان خود ماده و به تبع خود ماده، در ماده ساری است. ولی نفس در