آن امکان باشد؟ میگوید هر شیء که حادث میشود، در زمان قبل از وجودش هم، ممکن است یعنی دارای امکان است، زیرا اگر در زمان قبل ممکن نباشد پس باید یا ممتنع باشد و یا واجب، چون شیء یا ممکن است یا ممتنع و یا واجب. این امرِ حادث نمیشود در زمان قبل ممتنع باشد؛ اگر در زمان قبل ممتنع بود محال بود که در هیچ زمانی به وجود بیاید، پس چرا به وجود آمده است؟ این حادث در زمان قبل واجب هم نبوده است چون اگر واجب بود در همان زمان قبل و بلکه از ازل وجود داشت پس چرا در زمان قبل وجود نداشته است؟ پس شیئی که در یک زمان حادث میشود در زمان قبل هم باید ممکن و دارای امکان باشد.

بعد میرود سراغ امکان. میگوید این امکان با «قدرت فاعل» اشتباه نشود. گاهی برخی امکان ممکن را با قدرت فاعل اشتباه میکنند که در عرف چنین است. مثلًا میگوییم این کار برای من ممکن است، یعنی من قدرت انجام آن را دارم یا میگوییم این کار برای من ممکن نیست یعنی من قدرت انجام آن را ندارم. این امری است که به فاعل مربوط است. فاعل قدرت داشته باشد یا نداشته باشد، قدرت فاعل غیرمتناهی باشد یا متناهی، در هرحال یک شیء در ذات خود یا واجب است یا ممکن و یا ممتنع. پس این امکان، امکانی است که صفت شیء است نه صفت فاعل.

پس امکان یک حادث غیر از مسئله قدرت فاعل است.

حال که ثابت شد هر حادثی در زمان قبل از حدوثش هم دارای امکان بوده است، این امکان یا جوهر است یا عرض قار (که عرض قار در اینجا یعنی عرض غیر اضافه) و یا عرضی است از قبیل اضافه. بدون شک امکان وجود یک شیء به صورت یک جوهر وجود ندارد. اگر میگوییم در دانه گندم امکان بوته گندم هست اینطور نیست که بتوانیم در لابراتوار، گندم را تجزیه کنیم و امکان را از گندم جداکنیم. یا اگر میگوییم در نطفه انسان امکان وجود انسان هست نه این است که این امکان به صورت یک جوهر قائم به ذات وجود دارد، بلکه به صورت یک صفت برای یک جوهر وجود دارد. حال آیا این صفت، صفتی است که ماهیت آن غیر از اضافه و نسبت است یا جز اضافه و نسبت چیز دیگری نیست؟ در باب اعراض ثابت شده است که ما یک سلسله اعراض داریم که اصلًا ماهیت آنها ماهیت اضافه و نسبت است، مثل ابوّت و بنوّت.

البته هر چیزی ممکن است دارای اضافه باشد و بلکه هیچ چیزی در عالم نیست که دارای اضافه نباشد ولی اینکه «چیزی دارای اضافه و نسبت است» یک مطلب است و