- در حرکت هم عیناً همینطور است. یک شیء به حرکت متصف میشود و ما حرکت را به چیز دیگری به اعتبار ملابستی که با موصوف دارد (که گاهی اتحاد هم نیست چون واسطه در عروض مراتب دارد) نسبت میدهیم. مثالی که میزنند در مورد جالس در کشتی است که البته این مثال مبتنی بر نظریه خاصی در باب مکان است. کشتی حرکت میکند و تغییر مکان میدهد در حالی که جالس کشتی تغییر مکان نمیدهد چون مکان او خود کشتی است، ولی ما حرکت را به جالس در کشتی هم نسبت میدهیم و این به اعتبار نوعی ملابست است که میان جالس کشتی و کشتی وجود دارد. اگر میگوییم جالس کشتی «متحرک» است حرکت را بالعرض به او نسبت میدهیم. قهراً محرک- یعنی آن قوهای که این حرکت را به وجود میآورد- محرک کشتی است بالذات، محرک جالس کشتی است بالعرض. این یک تقسیم.

تقسیم دوم

تقسیم دیگری کردهاند که این تقسیم، تقسیم مهمی نیست. محرک یک وقت محرک بلا واسطه است و یک وقت مع الواسطه است؛ یعنی گاهی قوهای که مبدأ حرکت است بدون وساطت آلت و ابزار، حرکتی را ایجاد میکند و گاهی به واسطه آلت و ابزار آن را ایجاد میکند. مثلًا قوهای که در عضلات بدن هست خود عصب را بلا واسطه حرکت میدهد ولی از راه اعصاب و پیها عضله را هم حرکت میدهد، استخوان را هم حرکت میدهد. یا مثلًا تسبیح را که با دستمان حرکت میدهیم به واسطه یک آلت حرکت میدهیم که همان دست خودمان باشد. پس حرکت گاهی نسبت به یک شیء بلا واسطه است و نسبت به یک شیء دیگر مع الواسطه است. این هم یک تقسیم. البته در متن اسفار دو تقسیم اول به صورت یک تقسیم به نظر میرسد چون مرحوم آخوند در مورد هرکدام فقط یک قسم را ذکر کرده و قسم دیگر را ذکر نکرده است. ایشان نیازی به این کار ندیده و فرضش این بوده که هر دانشجویی که اینها را میخواند قبلًا اینها را میداند.

تقسیم سوم

تقسیم دیگر این است که محرک یا «علی سبیل المباشره» است یا «لا علی سبیل المباشره». این تعبیر، تعبیری است از خود مرحوم آخوند و فقط با فلسفه ایشان هم جور درمیآید. مقصود ایشان از «محرک مباشر» آن محرکی است که فقط حرکتی را بر جسمی