بحثی درباره عنوان فصل

فصل دوازده که گذشت عنوان فصل این بود «فی اثبات المحرک الاول». آن عنوان با نیمی از عنوانی که در اینجا آمده یکی است، چون فرق نمیکند که تعبیر «فی اثبات المحرک الاول» باشد یا «فی اثبات محرک عقلی». آن محرک اولی که میخواهند اثبات کنند محرک لایتحرک است که مقصودشان محرکی است که مجرد تام باشد و محرکی که مجرد تام باشد در اصطلاح فلاسفه یعنی عقل. قهراً ممکن است این سؤال مطرح شود که چگونه است که این فصل در نیمی از عنوان خودش تکرار فصل دوازدهم است؟ قبلًا عرض کردهایم که یک نوع بیانضباطیهایی در اسفار هست، ولی بیانضباطی در اینجا فقط از نظر عنوان است. در فصل دوازدهم اگرچه عنوان فصل «فی اثبات المحرک الاول» بود ولی تمام مطلب اساسیای که در آن فصل مطرح شد این بود که «کل متحرک له محرک غیره» و قبلًا گفتیم که بهتر این بود که عنوان فصل دوازده «فی اثبات أن کل متحرک له محرک غیره» میبود.

قبلًا عرض کردیم که نظریه معروف محرک اول ارسطویی مبتنی بر اثبات چهار اصل است که تا آن چهار اصل اثبات نشود محرک اول و به تعبیر دیگر محرک عقلی اثبات نمیشود. یکی از اصولی که از مبادی اثبات این برهان است این است که «کل متحرک له محرک غیره». بنابراین عنوان فصلی که الآن داریم مورد بحث قرار میدهیم (فی اثبات محرک عقلی) با معنون خودش بهتر تطبیق میکند تا عنوان فصل دوازده.

به هرحال مقصود روشن است ولی برای اینکه اشتباه نکنیم خوب است دقت کنیم که عنوانها با معنونها منطبق هستند یا نه.

دیدیم این فصل دو عنوان دارد: یکی «فی تقسیم القوّة المحرکة» و دیگر «فی اثبات محرک عقلی». قسمت اول را مرحوم آخوند خیلی مختصر بحث کرده است و با یک اشاره گذرا از آن رد شده و این برای این است که مرحوم آخوند بحث تقسیم قوّه محرکه را مقدمه قسمت دوم قرار داده است. گرچه در عبارت ایشان تصریح به این مطلب نیست ولی وقتی روح مطلب را بشکافیم میفهمیم که بخش اول را برای این در این فصل وارد کرده که عنوان دوم را بتواند توضیح بدهد.