نيازمند است. البته نيازمندي نتايج تجربي به مقدمات تجربي کاملاً با نيازمندي آنها به اوليات تفاوت دارد. [1]
ثانياً، در روش تجربي، آزمايش و مشاهده حرف آخر را نميزند، هر
آزمايش و مشاهدهاي به تبيين و توصيف نيازمند است که عالمان تجربي با
استمداد از پيشفرضهاي غير تجربي بدان ميپردازند [2]. نگارنده اين مطلب
را با تفصيل بيشتري در جزوه منطق استقراء علمي بحث کرده است.
ثالثاً، روش تجربي در شناخت علت تامه و علت منحصره توانا و کامياب
نيست و تنها دستاوردهاي ظني را به ارمغان ميآورد و کبرياتي چون:
«الاتفاقي لا يکون دائمياً و لا اکثرياً» يا «القسر لايدوم» يا «حکم
الامثال فيما يجوز و فيما لا يجوز واحد»، درد اين ناتواني را دوا نميکند.
رابعاً، روش تجربي محدود به برخي از حقايق عالم طبيعت است و توان
صيد تمام حقايق آن را ندارد و نيز ميتواند به امور ماوراي طبيعت دست يابد.
روش نقلي نيز زماني پيامآورِ دستاورد قطعي است که از پيشوايان
معصوم عليهم السلام صادر شده باشد؛ بنابراين، گفتار خداوند متعال، پيامبران
و امامان عليهم السلام از حجيت عقلي برخوردار است و البته بايد با مراجعه
به منابع ديني، پس از علم به حجيت سند آن، به بررسي ادله پرداخت و با حلّ
تعارض و ناسازگاري ظاهري ميان ادله (مانند: عام و خاص، مطلق و مقيد و...)
به نتيجهي نهايي دست يافت.
4. با مراجعه به قرآن و عترت، همنشيني پيامبر بروني و دروني تحقق
مييابد؛ زيرا منابع دين اسلام، بدون افراط و تفريط، جايگاه صحيح و مناسب
عقل و وحي را شناساندهاند. قرآن انسان را به تعقل و تدبر و به کارگيري
ابزار عقل دعوت و رويگرداني از عقل را مذمت نموده و گذشتگان را به خاطر
تعبد جاهلانه نکوهيده است.
برخي از ويژگيهاي عقل عبارتاند از:
عقل حجت دروني است که خداوند براي انسان قرار داده است و حجت بيروني، پيامبران و امامان عليهم السلام هستند. [3]
[1] براي اطلاع بيشتر ر. ک: علامه طباطبايي، اصول فلسفه و روش رئاليسم، مقالهي پنجم.