در مقابل اين روي‌کرد تجربه‌گرايانه ديدگاه دومي است که ميان پديدار رفتار آدمي با پديدار رفتار ماده‌ي بي‌جان تفاوت ماهوي قايل‌اند؛ لذا موضوع علوم انساني و علوم طبيعي، هم‌چون فيزيک را ذاتاً متفاوت مي‌دانند. فيزيک در پديدارهايي جست‌وجو مي‌کند که ذاتاً بي‌معنا نيستند و قابليت مشاهده‌ي نظم علّي‌اند و اگر معنا و دلالتي هم داشته باشند، وام‌دار نظريه‌هايي هستند که فيزيک‌دان مي‌سازد، ولي پديدارهاي انساني چنين نيستند.

در اين جا توجه خوانندگان را به نکات ذيل جلب مي‌کنم:

الف) تاريخ علم نشان مي‌دهد که برخي از دانشمندان با مطالعه‌ي افراد نابهنجار و بيماران رواني به نتايج علمي ارزشمندي رسيده‌اند، در حالي که نه خود بيمار بودند و نه در مقام گردآوري و داوري به بازي‌گري پرداختند، بلکه تنها با نظارت و تجربه بيماران خود را درمان نمودند در حالي که بازي‌گري و شرکت فعال داشتن در حوادث و پديده‌هاي انساني براي شناخت و کشف روابط آن‌ها ضرورت دارد.

ب ) اگر عالمان در مقام داوري فقط از عنصر تجربه استفاده مي‌کردند و از هر گونه تفسير از تجربه خودداري مي‌کردند، شايد به ابجکتيو بودن و علمي دانستن علوم لطمه‌اي وارد نمي‌شد، ولي بايد توجه داشت که جهان‌بيني و ايدئولوژي و پيش‌فرض‌هاي دانشمندان علوم تجربي هم در مقام گردآوري و هم در مقام داوري، تاثير گذار است؛ زيرا در مقام گردآوري و شکار توسط پيش‌فرض‌هاي خود به تور شکار خود حد و حصر و محدويت يا توسعه مي‌دهند و همين منشا تاثير‌گذاري در داوري آن‌ها مي‌شود و در مقام داوري غير، علاوه بر تجربه، از تفسير تجربي که مبتني بر جهان‌بيني و ايدئولوژي اوست کمک مي‌گيرد.

ج) اگر علم بودن علوم به مقام داوري است و در اين مقام تاثير جهان‌بيني و ايدئولوژي حضور ندارد پس بايد علوم طبيعي در جوامع اسلامي و غير اسلامي يکسان باشند.

به هر حال، از ديدگاه نگارنده، جهان‌بيني و ايدئولوژي افراد، لااقل، در داوري پاره‌اي