در جهان اسلام نيز، همانند مغرب زمين، پرسش‌هايي در زمينه‌ي عقلانيت مطرح مي‌گردد. گر چه عقل در منابع روايي، از جمله اصول کافي، مورد بحث قرار گرفته و حتّي بابي به خود اختصاص داده و بهترين ويژگي‌ها، از جمله: الْعَقْلُ ما عُبِدَ بِهِ الرَّحْمنُ وَ اکتُسِبَ بِِهِ الْجَنانُ را به آن نسبت داده‌اند، ولي بايد توجّه داشت که عقل اسلامي و عقل به معناي «راتيو» لاتيني يا «نوش» يوناني و نيز «ريزن» تباين بنيادي و جوهري دارند. همان‌گونه که عقل عرفاني با عقل فلسفي تفاوت دارد، در غرب ميان عقل فلسفي و وحي مسيح چالش افتاد؛ ولي عقل به معناي نوين، که از عصر روشن‌گري طرح گرديد، عقل محاسبه‌گر است که لوازم خاصي، از جمله فراموشي سنّت‌هاي ديني و اخلاقي، غفلت از خويشتن و مکانيکي کردن انسان را به دنبال دارد؛ زيرا انسان مدرنيته به همه‌ي گرايش‌هاي اقتصادي، حقوقي، اجتماعي، فردي و ديني ابزارانگارانه مي‌نگرد. به همين دليل «عقلانيت» در حصار مثلث «سود»، «قدرت» و «لذت» مولّد وحي ستيزي، دين‌گريزي، قداست‌زدايي، حاشيه راندن اخلاق و معنويت است. از ديگر پيامدهاي راسيوناليته، تاثير عقل‌باوري بر زندگي بشر و موازين اخلاقي و ديني است. هر تصميمي در عرصه‌ي اخلاق، همه‌ي حقايق ديني و حتي الهام نيز بايد در برابر داوري عقل توجيه‌پذير باشند.

عقلانيت در مفهوم جامعه‌شناسي به شرح ذيل تعريف شده است:

1. جايگاه يک عقل در شبکه‌اي از مقاصد و برنامه‌ها که انسان را به سعادت مي‌رساند. اين عقلانيت، نسبت به ارزش‌ها کاملاً خنثاست و از خوب و بد سخن نمي‌گويد؛ به عبارت ديگر، توصيفي است و داراي سه خصوصيت و جايگاه مي‌باشد:

الف) جايگاه فهم عامل از وضعيت حقيقي‌اي که در آن قرار گرفته و وضيعت، بخشي