هيأت ها و صوري است که به شکل اول قابل بازگشت هستند ؛ ليکن نمي توان شکل را به ماده تبديل کرد ، به همين دليل شکل اوّل در سلسله شکل ها اوّلي است ؛ ليکن وقتي از منتج بودن شکل اوّل خبر داده مي شود ، اين خبر يک قضيه بديهي است و اين قضيه بديهي را مي توان از طريق تحليل به قضيه اولي که همان مبدأ عدم تناقض است ، بازگرداند . همچنين اگر در صحت قضيه اي که محصول شکل اول است ، ترديد شود ، مي توان آن را با استفاده از امتناع اجتماع نقيضين اثبات نمود .

شکل اول در قالب دو مقدمه به صورت زير اقامه مي شود :

« الف » « ب » است ، « ب » « ج » است ، پس « الف » « ج » است .

دليلي که براي صحت اين نتيجه و منتج بودن شکل اوّل اقامه مي شود ، اين است که اگر « الف » « ج » نباشد ، « نه ج » است و چون بنابر مقدمه اوّل « الف » « ب » است ، پس برخي از « ب » « نه ج » است . در حالي که بنابر مقدمه دوم ، يعني کبرا ، هر « ب » « ج » است و « ج » بودن هر « ب » با « ج » نبودن برخي از « ب » نقيض است .

استدلال فوق براي اثبات منتج بودن شکل اول يا صدق نتيجه مأخوذ از شکل اول است و اگر از اين استدلال براي اصل قالب و هيأت شکل اول استفاده شود ، علاوه بر اشکال رجوع هيأت و صورت به ماده ، اين اشکال نيز وجود دارد که نفس استدلال مزبور در قالب شکل اول بوده ، يا اين که به شکل اول باز مي گردد .

بنابر اين استفاده از اين استدلال براي منتج بودن شکل اول ، فرض صحيح نداشته و اثري بيش از تنبيه ندارد ؛ با اين همه ، منتج بودن شکل اول قضيه اي بديهي است که در صورت تنبه و تبيين ، به مبدأ عدم تناقض اعتماد مي نمايد .

مبدأ عدم تناقض و تکثير قضاياي يقيني

اشکالي که مورد توجه استاد علامه طباطبائي قدس سره قرار گرفته اين است که اگر در