آشکار . صدق اين دسته از قضايا با ترتيب و چينشي خاص ، به قضاياي بديهي و در نهايت به قضاياي اوّلي ختم مي شود ، چنان که قضاياي بديهي غير اوّلي نيز در صورتي که از علت و سبب صدق آن ها سؤال شود ، به قضاياي اوّلي بازگشت مي نمايند . بازگشت و ارجاع قضاياي غير اوّلي به اوّليات به دو عنصر صوري و مادّي نيازمند است .

بداهت و اوّلي بودن شکل اوّل

عنصر صوري ، ناظر به ترتيب و چينشي است که مسير حرکت نظري به بديهي و اوّلي و عکس آن را ترسيم مي نمايد و عنصر مادّي همان قضاياي نخستيني است که به عنوان قضيه اوّلي شناخته مي شوند .

صورت استدلال همان هيأت تأليف و ترکيب قضايا ، و ماده استدلال قضايايي است که به عنوان مقدّمات در استدلال به کار گرفته مي شوند .

صورت استدلال از سه حال خارج نيست ، زيرا بين مطلوب که مجهول است و مقدمات که معلوم اند ، بايد رابطه اي باشد و بدون آن پي بردن از معلوم به مجهول محال است .

رابطه از سه قسم خارج نيست ، چون نتيجه اي که از استدلال گرفته مي شود ، يعني مطلوب ، يا امري جزئي است که در ذيل مقدمه اي کلي قرار دارد ؛ در اين حال استدلال از کلي به جزئي بوده و قياس نام دارد ، يا آنکه مطلوب مشتمل بر موضوعي کلي است که از مقدمات و موضوعات جزئي به دست مي آيد و در اين حال که استدلال از جزئي به کلي است ، استقرا ناميده مي شود . گاه نيز موضوع قضاياي که در مقدمات مأخوذ هستند و موضوع مطلوب ، اموري جزئي هستند ؛ ليکن جامع مشترکي براي آنها وجود دارد ، در اين فرض استدلال را تمثيل مي نامند .