تفکيک بين علم و ايمان نيز که به اين دو حوزه مربوط است ، متصور است ؛ در اين حال ، چهار ضلع تصوير مي گردد :

يکم . آگاهي نسبت به يک مورد ، با ايمان به آن موجود همراه باشد ؛ مانند عالم مؤمن .

دوم . آگاهي نسبت به حقيقت يا حقايقي وجود داشته و ايمان به آن نباشد ؛ مانند عالم کافر و ملحد .

سوم . ايمان و گرايش نفس به امري باشد که علم به حقيقت آن نبوده و تصوير و يا تصديقي غلط از آن وجود دارد ؛ نظير مقدّس متحجّر ، زيرا او نسبت به امري که علم يقيني نداشته و جز تصور يا تصديقي ظني به آن ندارد ، ايمان و گرايش دارد .

چهارم . نسبت به حقيقتي که آگاهي و علم به آن موجود نيست ، ايمان و گرايش نيز نبوده ، بلکه کفر به آن باشد ؛ مانند جاهل کافر .

دانش اولي و بديهي

دانش و علم اوّلي دانشي است که به هيچ وجه در دو ضلع اخير از اضلاع چهارگانه فوق قرار نمي گيرد ؛ يعني جهل نسبت به حقيقت آن براي عقل نظري فرض ندارد و تنها عقل عملي مي تواند به آن گرايش داشته و ايمان بياورد ، يا آنکه از ايمان به آن روي برگرداند .

دانش اوّلي اگر تصور باشد ، اولاً ماهيّت نيست و مفهوم است . ثانياً مفهوم آن روشن و آشکار است . ثالثاً نمي توان براي آن هيچ نوع تعريفي اقامه کرد و اگر هم غفلتي نسبت به آن وجود داشته باشد ، با تنبّه بر طرف مي گردد ؛ مانند وقتي که انسان شيئي را در دست يا خاري در چشم دارد و از آن غفلت مي ورزد و آن گاه با اشاره ، او را به آنچه به آن عالم است ، توجه و تنبّه مي دهند .