أمرنا معاشر الأنبياء أن نکلّم الناس بقدر عقولهم »[1]، با هر گروه به قدر فهم او سخن گفته اند . خداوند سبحان نيز فرمان دعوت به حکمت ، موعظه و جدال احسن داده و مي فرمايد : ( اُدع إلى سبيل ربّک بالحکمة و الموعظة الحسنة و جادلهم بالّتي هى أحسن )[2]؛ يعني اي رسول ، خلق را به حکمت و موعظه نيکو و جدال احسن به راه خدا دعوت نما ، و پيامبر اسلام نيز بر اين فرمان خداوند به نيکوترين شيوه عمل مي نمود .

وقتي از امام صادق عليه السلام در مورد جدال پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم پرسش شد ، در پاسخ فرمود : بر او جدال واجب بود ، چون خداوند جدال را بر او لازم کرده است . قرآن نيز در مواردي با مشرکين به جدال احسن پرداخته است ، مانند آيات پاياني سوره يس که از اعتقاد به مبدئيت و قدرت الهي ، بر امکان معاد و بازگشت انسانها استدلال مي شود .[3]

امامان شيعه عليهم السلام نيز در بسياري احتجاجها ، در برخي موارد به برهان درباره او سخن گفته اند ، و در مواردي ديگر ، به مقتضاي حال ، به موعظه و جدال احسن پرداخته اند .

گاه درباره يک مسئله واحد ، دو نفر در دو نوبت از امام سؤال مي کنند و امام به يکي به گونه خطابي و به ديگري به شيوه برهاني پاسخ مي دهد .

اين پرسش در مورد قدرت خداوند بر گنجانيدن زمين در ظرفي کوچک به اندازه پوسته تخم مرغ است ؛ به گونه اي که نه مظروف کوچک شود و نه ظرف بزرگ گردد . امام عليه السلام در پاسخ به فرد نخست مي فرمايد : ديده بگشا ! آيا زمين و آسمان وسيع را