البته کسي که از برهان لمّ براي اثبات نظم و هماهنگي يا احسن بودن نظام استدلال مي کند ، پيش از پي بردن به اصل نظام ، به وجود مبدأ آگاهي يافته است و علم خود به نظم را از طريق علم به ذات واجب و صفات او به دست آورده است ؛ به همين دليل ، او هرگز نمي تواند آگاهي بر ذات يا صفاتي را که در اثبات نظم جهان دخيل هستند ، در گرو قياسي قرار دهد که در صغراي آن از وجود نظم استفاده شده باشد .

کسي که به تفکر عقلي بها نمي دهد و شناخت حسي را تنها راه آگاهي به واقع دانسته و قضاياي علمي را در صورتي که به شيوه اي آزمون پذير ارايه شوند ، داراي هويت علمي مي داند ، هيچ گاه نمي تواند بر وجود نظم ، علمي يقيني بيابد ، زيرا همواره اين احتمال وجود دارد که مجموعه مورد نظر ، نه بر اساس غرض و هدفي واحد ، بلکه بر سبيل اتفاق و صدفه ، شکل موجود را پيدا کرده باشند ؛ بدين ترتيب ، اگر نظمي که حاکي از ربطي حقيقي بين واقعيت موجود با غرضي واحد است ، در کار نباشد ، چون ربط در کار نبود ، از حدوث يا امکان ربط و به دنبال آن ، از مبدئي که آن را ايجاد نموده يا حادث کرده باشد ، سخني به ميان نخواهد آمد .

برهان نظم و حساب احتمالات

برخي افراد براي اثبات تجربي نظم در عالم که صغراي برهان نظم را تشکيل مي دهد ، يا پس از قبول اصل نظم براي اثبات کبراي برهان ، يعني تصادفي نبودن نظم موجود و وجود ناظم براي آن ، به حساب احتمالات تمسک ورزيده اند ؛ به اين صورت که احتمال وقوع تصادفي شکل موجود ، قريب به صفر است ، پس مجموعه هاي موجود تصادفي نبوده و نظم و هماهنگي آن به مبدأ فاعلي عليم و مدبّر استناد دارد[1]؛ ليکن