اقول : ان هذا حکم لقوم ثم يقول : ( أو لم يکف بربّک أنّه علي کل شيء شهيد )[1]، اقول : ان هذا حکم للصديقين الذين يستشهدون به لا عليه » . 2

يعني دقت کن ، چگونه بيان ما براي اثبات وجود خداوند و يگانگي و برئ بودن او از نقص ها ، به چيزي جز تأمل در حقيقت هستي احتياج ندارد و به اعتبار و لحاظ خلق و فعل خداوند نيازمند نيست ؛ هر چند که فعل و خلق خداوند نيز دليل بر وجود او بوده و از اين طريق نيز مي توان به اثبات ذات واجب پرداخت و اما آن راه که از نظر مستقيم به وجود حاصل مي آيد ، مطمئن تر و بهتر است .

ما چون وجود را از آن جهت که وجود است ، در نظر گيريم ، بر وجود او گواهي مي دهد ، آن گاه وجود حق بر ساير اموري که در واجب است ، نظير وحدت و يگانگي ، گواهي مي دهد و کتاب خداوند قرآن کريم به مثل آن چه بيان شد ، اشارت دارد ، آن جا که مي فرمايد : ( سنريهم أياتنا في الافاق و في أنفسهم حتي يتبين لهم انّه الحق ) .

آيات خود را در آفاق و نفس هايشان به زودي نشانشان مي دهيم تا براي آن ها روشن شود که تنها او حق است ؛ البته اين شيوه از آگاهي نسبت به حق تعالي مخصوص قومي خاص است و سپس قرآن کريم مي فرمايد : ( أو لم يکف بربّک أنّه علي کلّ شيء شهيد ) ؛ آيا خود پروردگار تو که بر همه امور گواه يا در همه اشيا مشهود است ، کفايت نمي کند . اين گونه حکم مختص صديقين است که با نظر به خداوند بر او گواه مي گيرند و با نظر به غير بر او استدلال نمي کنند .

عبارت اخير آيه ( إنّه علي کلّ شيء شهيد ) که مورد استشهاد بوعلي قرار گرفته است ، به معناي اين است که خداوند فوق هر شيء مشهود است ؛ يعني حتى اگر