پس اگر خواستيم ببينيم گذشته از احكام و آداب تلاوت قرآن به سر تلاوت هم رسيده ايم يا نه , بايد ببينيم آيا متكلم را در كلامش مشاهده مى كنيم يا نه . اگر عبادت هاى ما با سر است , ببينيم معبود را مشاهده مى كنيم يا خير . راه پى بردن به اسرار عبادت اين است كه عابد جز معبود چيزى را مشاهده نكند و اين هم درجاتى دارد كه ركن اساسى آن است كه انسان چيزى جز حق را دوست نداشته باشد , و آنگاه نگران هم نيست , چون چيزى كه از دست رفتنى است مورد علاقه او نيست , و چيزى هم كه مورد علاقه او نيست از دست رفتنى است , لذا نه غمى به سراغ عارف مى آيد و نه اندوهى او را فرا مى گيرد .

انسان گاهى از گذشته غمگين و از آينده هراسناك است . چيزى را كه در گذشته از دست داد و الان بياد از دست داده گذشته خود هست , غمگين است , يا چيزى كه در آينده ممكن است از دست بدهد , الان هراسناك است . اگر كسى از گذشته و آينده نجات پيدا كرد ديگر سخن از ماضى و مستقبل نيست . از زمان بالاتر آمده است , روى گذشته و آينده پا گذاشته است , چيزى را قبلا از دست نداده است اندوهگين باشد و چيزى را بعدا از دست نمى دهد كه هم اكنون خوفناك باشد . على اى حال به تعبير بوعلى سينا : او فرحان است : العارف هش بش بسام يبجل الصغير من تواضعه كما يبجل الكبير و ينبسط من الخامل مثل ما ينبسط من النبيه و كيف لا يهش و هو فرحان بالحق و بكل شى ء .

مؤمن همواره قلبش مسرور است . اينها نشانه پى بردن به اسرار عبادات است :

و اعلموا ان الله تعالى جل ذكره اقسم بعزته ان لا يعذب المصلين