موانع صمديت انسان در بعد معرفت

در بعد معرفت , انسانى مى تواند مظهر صمد باشد كه موانع داخلى و خارجى را از سر راه عقل خويش بزدايد . موانع داخلى , وهم و خيال است كه بايد عقل از شائبه آن دو مصون باشد , به طورى كه در مقام استدلال , وهم و خيال فقط مقدمات را فراهم نموده تحويل عقل بدهند , اما تنظيم مقدمات و استنتاج از آنها , تنها به عهده عقل باشد . چون اگر وهم و خيال در كار عقل دخالت كنند , نتيجه به همان مقدار از واقعيت تهى است , لذا در چنين مسأله اى انسان مظهر صمد نخواهد بود .

ضعف وهم در اين است كه مقدمه را مى پذيرد , اما تن به نتيجه نمى دهد . مثلا ترس از تنهائى و ظلمت از اين قبيل است . چرا كه اگر از كسى سؤال شود , آيا در و ديوار يا كتاب و يا ديگر وسائل زندگى به انسان آسيبى مى رساند , او جواب نفى مى دهد , ولى در عين حال از تنهائى در يك اطاق مى هراسد . منشأ اين ترس همان وهم است كه در مقدمات حضور دارد , اما در نتيجه , فاصله مى گيرد , و به اين صورت در هنگام استنتاج در كار عقل دخالت مى كند .

موانع خارجى نيز شياطين هستند كه با دستيارى دشمنهاى درونى , از طريق مغالطه و وسوسه مانع فهم واقعيات مى گردند .

در سوره مباركه انعام وقتى از طرز تفكر مشركين سخن به ميان