2 - وفا به شرط دوم ( عدم تعيين جانشين )

تمامى مورخان - چه وابستگان به دسته هاى مختلف و چه مورخان مستقل - بر اين اتفاق دارند كه تعهد معاويه در ضمن قرار داد صلح آن بود كه كسى را بجانشينى خود معين نكند معناى اين شرط آنست كه حكومت پس از معاويه به صاحب شرعى آن بازگردد يعنى به حسن بن على و اگر آنحضرت نبود به برادرش حسين ( عليهم السلام ) اين مطلب از آنجا بدست مى آيد كه امام حسن حكومت را فقط در طول مدت زندگى معاويه , واگذار كرده بود و مفهوم اين گونه قرار داد , آنست كه معاويه صلاحيت آن را ندارد كه پس از خود نيز كسى را به زمامدارى منصوب كند

و باز تمامى مورخان نوشته اند كه معاويه اين تعهد را زير پا نهاد و پسرش يزيد - يزيد معروف ! - را وليعهد خود ساخت

اينك در صدد آن نيستيم كه درباره ى عهد شكنى معاويه به بحث بپردازيم چه , به هر صورت اين خصلت در معاويه وجه مشترك همه ى خطاهائى است كه وى بر اثر صلح دانسته يا ندانسته بدان دچار شد ليكن نمى خواهيم پس از اينكه بارها درباره ى روش معاويه در برابر تعهداتش سخن گفته ايم , اكنون از سر اين موضوع - موضوع تعيين يزيد براى خلافت مسلمين - بدون ذكر اين نكته بگذريم كه :

وى با اينكار بزرگترين گناه را در دين و فجيعترين جنايت را در باب مصالح عمومى مرتكب شد از آشكارترين نتائج اين عمل جسورانه