ايضا در تزييف قول به طبيعت وجود خاص واجبى بدان ممشى كه متاخرين از مشاء مشى كرده اند

و باز اهل توحيد در مقام اعتراض بر قول به طبيعت واجبه بدان نحو كه متاخرين از مشاء پنداشته اند مى گويند :

حقيقت آن طبيعت بذاتها با حقيقت وجود خارجى و كون عينى كه ماهيات مختلفه و مغايره در اعيان بدان وجود خارجى تكون مى يابند , مغاير است يا مغاير نيست ؟

اگر مغاير است بايد اطلاق لفظ وجود بر اين دو حقيقت كه حقيقت طبيعت واجبه , و ديگرى حقيقت وجود خارجى و كون عينى است به اشتراك لفظى باشد نه معنوى

و اگر گوئى : صرف تحقق مغايرت بين حقيقت واجبه و كون عينى , مستلزم اطلاق لفظ وجود بر آن دو به اشتراك لفظى نيست , زيرا كه جائز است كه اطلاق وجود بر آن دو سبب عارض مشترك بين آن دو باشد چه اين كه اشتراك در عارض منافات با مغايرت ذاتيه آن دو حقيقت با يكديگر ندارد

در جواب گوييم كه فرض ما در صورت مغايرت طبيعت واجبه با كون عينى است بنابراين كون عينى كه همان وجود خارجى است عين حقيقت طبيعت واجبه نيست و جزء آن هم نمى تواند باشد كه علاوه بر لزوم خلاف تقدير و فرض مذكور , تركيب در حقيقت واجب لازم آيد و در اين صورت يا بايد طبيعت واجبه از ماهيات حقيقيه باشد كه معروض وجود بود چنانكه متكلمين گويند و يا امرى از امور اعتباريه باشد حال اگر طبيعت واجبه امرى حقيقى يعنى ماهيتى حقيقى باشد و معروض كون بود و مفروض هم اين است كه كون امرى خارج از حقيقت او است , لازم آيد جواز انفكاك وجود از طبيعت واجبه و امكان آن بروى , و مسكن زوالش جايز است و عدم صدق كون بر طبيعت واجبه بايد روا بود

و نيز لازم آيد تقدم وجود بر خودش زيرا كه طبيعت واجبه , علت وجود و ايجاد است پس بايد واجد وجود باشد و خود موجود باشد تا معطى آن باشد و اين تقدم وجود بر خودش است

و نيز لازم آيد كه طبيعت واجبه هم فاعل وجود باشد و هم قابل آن و استحالت هر يك بين است