وحدت و كثرت

بحث وحدت و كثرت در كتب حكيمان الهى و خصوصا در صحف عارفان بالله , در حقيقت ناظر به تفسير دو اسم مبارك واحد واحد و سير در اين دو اسم اعظم است , و در غايت منتهى به توحيد ذات واجب الوجود است كه علاوه بر احديت و واحديت ذات , واحد به وحدت حقه حقيقيه ذاتيه است و نحوه بحث و نتيجه غائى آن در افق مبين مشهد عارف بمراحل , اشمخ و اشرف از توحيد به منظر نظر حكيم ( يعنى فيلسوف مشاء ) است نه فقط در اين يك مساله بلكه در همه مسائل حكمت متعاليه اينچنين است , شاهد عدل اين كه عارفان را مطلقا وحدت كلمه است الا نادرا , و ديگران را تشعب و تشاغب و تهافت و اختلاف بسيار , فافهم

آن دو اسم شريف اعنى واحد واحد را چون وجود و موجود بر حق سبحانه و بر جميع ما سواه اطلاق مى كنند , و گفته اند :

هر گياهى كه از زمين رويد *** وحده لا شريك له گويد

گياه به عنوان مثال است چه هر موجودى به اصل محكم ( ( التجلى لا يتكرر ) ) در وجود خود منفرد و متفرد است و او را ثانى نيست و به عبارت ديگر هر شى ء مظهر اسم شريف يا من ليس كمثله شى ء است , و اين مظهريت را مراتب است هر حرفى از حروف كتاب آفاقى و انفسى ناطق است كه من موجودى واحد و بى شريكم , چگونه موجد مرا شريك باشد