نام کتاب : دروس هيئت و ديگر رشته هاي رياضي نویسنده : حسن زاده آملي، حسن جلد : 1 صفحه : 80
درس 27 : دائره ارتفاع
در پيرامون عرض بلاد مطالبى در پيش است كه در دروس آينده عرض ميشود .
اكنون بهتر است كه به دوائر عظام اول السموت , و ارتفاع , و دائره وسط السماء
رؤيت , آگاهى بيابيم سپس به تتمه مباحث عرض به پردازيم تا مطالبى ديگر در
اطراف مباحث دروس گذشته عنوان كنيم :
دائره ارتفاع عظيمه ايست كه بر دو قطب افق بلد مفروض مثلا يا دو قطب هر
نقطه افق مفروض , كه دو نقطه سمت رأس و سمت قدم است , و بر نقطه مفروض بر
سطح فلك اعلى خواه آن نقطه مركز كوكب باشد يا غير آن گذرد . و چون از دو قطب
افق مى گذرد , دائره افق نيز از دو قطب وى گذرد لاجرم اين دو دائره هر يك بر
ديگرى قائم است و يكديگر را بر زواياى قائمه تقاطع مى كنند , چنانكه در شانزدهم
مقاله اولاى اكرثاوذوسيوس مبرهن شده است كه : كل دائرة عظيمة تقطع دائرة
اخرى على كرة و تمر بقطبيها فهى نقطعها بنصفين و على زوايا قائمة .
و آن را بدينجهت دائره ارتفاع گويند كه ارتفاع و انحطاط كوكب و اجزاء فلك
يعنى اجزاء قبه جسم كل كه بر سطح فلك اعلى برده مى شوند , بدو معلوم شود . پس
اگر نقطه مفروض مذكور فوق الارض بود قوسى از دائره ارتفاع كه بين آن نقطه و
نقطه تقاطع دائره ارتفاع و دائره افق از جانب اقرب , و يا از جانبى كه اقرب
از آن نبود چنانكه نقطه مفروض سمت الرأس يا سمت القدم بوده باشد , ارتفاع
آن نقطه بود , و اگر آن نقطه تحت الارض بود قوس مذكور انحطاط آن نقطه بود . و
اگر نقطه مفروض بر نفس دائره افق بوده باشد آن را نه ارتفاع بود و نه انحطاط
.
نام کتاب : دروس هيئت و ديگر رشته هاي رياضي نویسنده : حسن زاده آملي، حسن جلد : 1 صفحه : 80