نام کتاب : دروس هيئت و ديگر رشته هاي رياضي نویسنده : حسن زاده آملي، حسن جلد : 1 صفحه : 191
تمام ميل كلى بود , و آن شصت و شش درجه و كسرى باشد . پس آن مقدار از زمين از
ربع مسكون كه عمارت بر وى ممكن است نصف دور باشد و آن صد و هشتاد درجه باشد ,
و عرضش از خط استواء شصت و شش درجه و كسرى . و اين مقدار نيز همه معموره
نباشد
, چه درياها در اين ميانه بسيار است , و رودها و بيابانها و شورستانها و كوهها و
بيشه ها كه بسبب آن عمارت ممكن نيست . و به غير اين بقاع در جانب جنوب از
خط استواء تا غايت هشت درجه اندك عمارتى مى يابند , اما از كمى آن را در
حساب نمى آرند , و دريا به اكثر معمور محيط است كه آنرا درياى محيط مى خوانند
, و از همه جوانب گرد معموره درآمده است الا در جانب جنوب مغرب و شمال مشرق
بدريا نرسيده اند و به طريق استدلال حدس كرده اند , و آنجا هم دريا باشد . و اكثر
مواضع خط استواء در دريا است , و در ميان دريا هم جزائر معمور و غير معمور
بسيار است . و در ميان عمارت هم درياها هست كه به محيط پيوسته نيست , و شرح
و تفصيل آن از كتب ممالك و مسالك معلوم شود , چه جز به مشاهده يا اخبار از
مشاهده احاطت به آن حاصل نگردد , و آن را به علم هيات تعلقى نيست .
و مبدء عمارت در طول , منجمان از جانب مغرب گرفته اند تا بعد شهرها از آن
مبدء در جهت توالى بروج باشد . و بعضى مهندسان از جانب مشرق گرفته اند تا بعد
در جهت حركت اولى باشد . و مبدء عمارت از جانب مشرق موضعى است كه آن را دژ
گنگ مى خوانند , و از جانب مغرب جزيره ها كه وقتى معموره بوده است و اكنون
خرابست , و آن را جزائر خالدات خوانند , و از آنجا تا ساحل درياى مغرب ده
درجه است , و بعضى مبدء عمارت از جزاير خالدات گرفته اند , و بعضى از ساحل
درياى مغرب .
و ببايد دانست كه طول بقعه ها عبارت است از قوسى كه ميان مبدء عمارت باشد
و ميان دائره نصف النهار آن بقعه كه معروض باشد ( كذا كه مفروض
باشد ظ ) و از دائره معدل النهار .
و عرض بقعه عبارت از قوسى بود كه ميان معدل النهار بود و سمت الراس آن
بقعه
نام کتاب : دروس هيئت و ديگر رشته هاي رياضي نویسنده : حسن زاده آملي، حسن جلد : 1 صفحه : 191