نام کتاب : مباني نظري تجربه ديني نویسنده : الشیرواني، علی جلد : 1 صفحه : 36
اوّلاً، اتو بهطور قطع جايگاه و اعتبار تفكر عقلانى را در دين
به رسميت مىشناسد، هرچند مرز اين اعتبار از نظر او، تا آنجا است كه
ارتباط بعد عقلانى دين با هسته غيرعقلانى آن، محفوظ مانده، به عنوان امرى
انشعاب يافته از آن تلقى گردد؛ مثلاً اتو در همان صفحه نخستِ كتاب مفهوم
امر قدسى با صراحت بيان مىكند كه اين نشانه كمال و جايگاه رفيع و والاى يك
دين است كه مشتمل بر مفاهيم و اوصافى درباره خدا باشد و در اينجهت، هيچ
كمبودى نداشتهباشد. اتو با تعلق خاطرىكه بهمسيحيت دارد،برخوردارى سرشار
مسيحيت از اجزاى عقلانى را نشانه برترى اين دين بر ديگر اديان مىداند.[1]
ثانياً، از نظر اتو مطالعه جنبه عقلانى دين و حتى دفاعهاى عقلانى
از دين، ضرورتاً برهرگونه بررسى بعد غيرعقلانى آن تقدم دارد و به بيان
ديگر، مقدمه ضرورى آن به شمار مىرود.[2] اتو در مقدمه ترجمه انگليسى مفهوم
امر قدسى مىنويسد:
در اين كتاب، دست به اين كار جسورانه زدهام كه درباره آنچه
مىتوان آن را امر غيرعقلانى يا فراعقلانى در اعماق ذاتالوهى ناميد،
مطالبى بنويسم. من به هيچ وجه نمىخواهم بدين وسيله، تمايلِ عصر خود را به
سوى يك عقلگريزىِ[3] افراطى ترويج و تبليغ كنم ... امروز غيرعقلانى، واژه
دلپسند همه كسانى است كه از انديشيدن تنبلى كرده يا از آنكه مفاهيم و
آراى خود را روشن سازند و مبانى آن را بيان كنند، طفره مىروند. اينكتاب،
در حالى كه اهميت سرشار عنصر غيرعقلانى را براى ما بعدالطبيعه به رسميت
مىشناسد، بهطور جدى مىكوشد حالتى را با دقت فزونتر تحليل كند كه باقى
مىماند، آنگاه كه كميت مفهوم عقلى لنگ مىماند... پيش از آنكه به اين
تحقيق خطير و جسورانه دست يابم، سالها به مطالعه و تحقيق در شأن عقلانى آن
واقعيت متعالى، كه او را خدا مىناميم، پرداختم... و معتقدم كسى كه مدتى
مديد صرف تحقيق در بعد عقلانى نكردهباشد، نبايد به «نومن وصفناپذير»[4]
خود را مشغول سازد.[5]
[2] شبيه اين مطلب، در ميان انديشمندان مسلمان نيز يافت مىشود.
در موارد فراوانى، كسانى كه به كشف و شهود و تأمل و بعد غيرعقلانى هستى
پرداختهاند، هم خود در ابتدا راه تفكر عقلانى را پيموده، با ميراث فلسفى
پيشينيان مأنوس بودهاند و هم رهروان اين مقصود را بدين امر توصيه
مىكردند. (ر. ك: شهابالدين سهروردى، حكمة الاشراق، تصحيح هنرى كربن، ص 2 –
13).