نام کتاب : مباني نظري تجربه ديني نویسنده : الشیرواني، علی جلد : 1 صفحه : 261
فصل چهارم
ويژگىهاى متعلق تجربه دينى
وجوه تشابه فراوانى درباره ويژگىهاى متعلق تجربه دينى، ميان اتو و ابنعربى مىتوان يافت كه مهمترين آنها عبارتند از:
يكم: به عقيده هر دو، متعلق تجربه دينى، داراى بعدى غير عقلانى
است. چنان كه دانستيم، اتو با تكيه فراوان بر اين امر، از كسانى كه الاهيات
را در حد اذعان، به پارهاى گزارههاى كلامى فرو كاستهاند، انتقاد مىكند
و معتقد است كه گزارههاى كلامى، هر چند در ظاهر به صورت ايجابى بيان
مىشوند، محتوايشان جز سلب نمىتواند باشد؛ زيرا شناخت ايجابى از نومن،
توسط مفاهيم ذهنى امكانپذير نيست.[1]
ابنعربى نيز معتقد است نتيجه رويكرد عقلى و استدلالى به خداشناسى،
تنها يك الاهيات تنزيهى خواهد بود كه صرفاً بر ديگر بودن خداوند و مغايرت
كامل خدا از خلق تكيه مىكند و شناخت ايجابى از خداوند ارائه نمىدهد. به
ديگر سخن، چنين الاهياتى صرفاً به ما مىگويد كه خداوند چه اوصافى ندارد،
نه آنكه چه اوصافى دارد. همچنين در تجربه عرفانى، آدمى به نوعى از معرفت
به خداوند دست مىيابد كه از نوع يافتن و ديدن و شهود است كه هرگز از طريق
عقل و انديشه نمىتوان بدان رسيد.[2]
[1] همين نوشتار، ص 35 - 46، در نقد اين سخن بايد گفته
شود كه هر حكم سلبى، مسبوق به يك حكم ايجابى يا تصور ايجابى است؛ يعنى
بايد نخست چيزى را با وصفى شناخت، سپس اوصاف ديگرى را تصور كرد و با آن
سنجيد يا به آن نسبت داد و دريافت كه آن موصوف، با آن خصوصيت و آن وصف،
نمىتواند به اين اوصاف ديگر متصف شود (حكم سلبى يا تنزيهى). پس، سلب،
مسبوق به ايجاب است. وقتى مىگوييم: «زيد عادل نيست» يا «خدا ظالم نيست»
اوّل بايد زيد و خدا را به گونهاى تصور كرده باشيم كه اتصاف آنان به عدل و
ظلم، با آن گونه تصور، ناسازگار باشد (سلبى).