كلام خدا را [از زبان پيامبر] مى‌شنوند، برابر نيست. و اين نكته‌اى است كه آن را پيش‌ازاين، از هيچ يك از پيشينيان من نشنيده‌اى.[1]

مراتب بالاتر فهم وحى در تجربه عرفانى

اين مرحله از فهم (مرحله دوم)، فهم پيامبر از وحى است از آن جهت كه پيامبر است؛ اما از آن جهت كه او ولى خدا است، مراتب بالاترى از فهم را نيز واجد است و چون پيامبر گرامى برترين مظهر حقيقتى است كه قرآن از آن تنزل يافته (حقيقت محمدي صلي الله عليه و آله ) بنابراين، بالاترين مستواى فهم را برخوردار است. عارف بايد تلاش كند مرحله، به مرحله به اين درجه نزديك شود. اين امر نشان مى‌دهد كه از نظر ابن‌عربى، وحى امرى مستمر است و كلام خدا همواره بر قلب عارفان فرود مى‌آيد و بر حسب تنوع مراتب و احوال آنان متنوع مى‌گردد.

البته قرآن در ذات خود امرى ثابت است و دگرگونى و تحول، در تجليات و مظاهر آن روى مى‌دهد. به ديگر سخن، يك حقيقت است كه در صورت‌هاى متنوعى ظهور مى‌يابد؛ همانند روح‌القدس و ديگر حقايق وجودى، كه در عالم مثال و برزخ به صورت‌هاى گوناگون و براى هر كس به فراخور حال او در چهره‌اى خاص متجلى مى‌گردد: گاهى به صورت دحيه، گاهى به گونه‌اى كه سراسر افق را مى‌پوشاند و گاهى به‌صورتى ديگر. همان‌گونه كه در همه اين صورت‌هاى متغير، حقيقت روح‌القدس ثابت و مصون از هر تحولى است، قرآن نيز در عين ثبات حقيقت آن، هر گاه بر قلب كسى نازل‌مى‌گردد، با صورتى مناسب با حال او تجلى مى‌كند، و همين نزول، حالى جديد در او پديد مى‌آورد. اين بيانگر رابطه متقابلى است كه ميان احوال عارف و تجليات قرآن برقرار است:

و كذلك روح القدس تارة يتجلّى في صورة دحية و غيره و تجلّى و قد سدّ الأُفق و تجلّى في صورة الدر، و تنوّعت عليه الصور أَو تنوّع في الصور و نعلم أَنه من حيث أَنه روح القدس مطهر عن التغيير في ذاته، و لكن هكذا ندركه، كما أَنّه إِذا نزل بالآيات