فصل 13 كلام فاضل قوشچى در عمل به دائره هنديه

فاضل قوشچى را در شرح زيج الغ بيگ در شرح و تفصيل شرط اخير كه قوس ياد شده ميان مدخل و مخرج رأس ظل مقياس كمتر از نصف دور باشد بيانى مفيد است كه نقل آن را مناسب ديده ايم :

([ پوشيده نماند كه بناى صحت اين عمل بر آن است كه آفتاب را بر يك مدار ثابت تصور مى كنند , و شك نيست كه آفتاب , به سبب حركت خاصه خود بر يكى مدار ثابت نمى ماند بلكه در هر آنى به مدارى ديگر منتقل مى شود اما هر گاه كه شرائطى چند را رعايت كنند , عمل از شائبه تقريب خالى تر گردد :

يكى آن كه قوسى كه ميان مدخل و مخرج ظل است از دائره هندى , يعنى آن قوس كه از هنگام مدخل ظل تا هنگام مخرج ظل اجزاى آن در محاذات طرف ظل مى افتد , به حسب هر آنى كمتر از نصف دور باشد تا قوسى را كه دائر است از هنگام مدخل ظل تا هنگام مخرج ظل از موازات معدل النهار , انحراف بسيار لازم نيايد چه مدار يومى آفتاب اگر در جنوب معدل النهار بود , فصل مشترك ميان