نگاهى به تُحَفُ الْعُقول

يكى از آثار پرآوازه قرن چهارم هجرى كتاب تحف العقول، تأليف ابومحمد حسن بن على معروف به ابن شعبه حرّانى،[1] از معاصران شيخ صدوق (م. 381 هـ . ق.) است. صاحبان كتب رجال ابن شعبه را عالم و محدّثى جليل و از پيشينيان اصحاب حديث برشمرده و وى را به وثاقت و دانش فراوان ستوده اند.

   اين كتاب به طور عمده، شامل حكمت ها و مواعظ پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) و امامان معصوم(عليهم السلام)است كه سخنان هر يك از آنان در دوازده بخش مستقل گرد آمده و تنها از پيشواى دوازدهم حضرت مهدى (عج) به دليل آن كه مؤلّف به سخنان آن حضرت دست رسى نيافته، سخنى نقل ننموده است.

   به رغم حذف سلسله سندهاى احاديث در كتاب و مرسل بودن آن ها، مى توان از گواهى مؤلّف و مضامين بلند محتواى كتاب، به اعتبار آن پى برد. مؤلّف در مقدّمه كتاب، خاطرنشان ساخته كه احاديث كتاب در آغاز، مسند بوده و سلسله اسناد آن ها را راويان معتبر و مورد وثوق تشكيل مى داده اند و حتى بيش تر روايات كتاب را به صورت مستقيم از استادانش شنيده، ولى براى رعايت ايجاز و اختصار، نام راويان را حذف كرده است.

   در پايان اين كتاب، احاديث قدسى خطاب به حضرت موسى و حضرت عيسى(عليهما السلام) و نيز اندرزها و مواعظ حضرت مسيح(عليه السلام) و وصاياى مفضّل بن عمر به شيعيان، كه حاوى كلماتى ارزشمند از امام صادق(عليه السلام) است، در چهار بخش مستقل نقل شده. اين كتاب شريف در يك جلد به چاپ رسيده و به زبان فارسى نيز برگردان شده است.