كعبه قرار داشت. البته مراسم تعظيم، طواف كعبه و توقف در عرفه در سايه اعتقاد به يك خداى مقتدر و مجرد كه در آسمان‌هاست و از عبادت خدايان ديگر جلوگيرى نمى‌كند، تحقق مى‌يافت. [1] چنان‌كه گروهى از عرب‌ها نيز، بدون پيوستن به يهود و مسيحيت، از بت‌پرستى و انحرافات پرهيز مى‌كردند و خود را پيرو دين ابراهيم و اسماعيل (عليهما السلام) مى‌خواندند. اين گروه حنيف يا حنفا شهرت داشتند. [2]

‌ مسيحيت و دين يهود در نقاطى مانند نجران و يثرب گسترش داشت و در مناطقى مانند

حيره، كيش زرتشتى نيز مورد توجه بود. يهوديان و مسيحيان كه به دلايلى به اين سرزمين پناه آورده بودند، با زمينه‌هايى كه برايشان فراهم مى‌آمد، ضمن به‌خدمت گرفتن امكانات، در گسترش دين خود مى‌كوشيدند. با آن‌كه بسيارى از آداب و احكام اين شرايع تحريف شده بود و با موازين خرد سازگارى نداشت; ولى گاه مورد توجه برخى از قبايل واقع مى‌شد. بسيارى از اسطوره‌ها، باورهاى موهوم و آداب و رسوم خرافى، كه در ميان عرب‌ها متداول بود، از آموزه‌هاى آيين يهود و مسيحيت شمرده مى‌شد. [3] يعقوبى بيش از هشت نوع عقيده دينى براى عرب‌ها مى‌شمارد كه مهم‌ترين آن‌ها شرك و دهريت است. [4]

‌ امام على (عليه السلام) در تبيين كيفيت دينورزى عرب‌هاى جاهلى مى‌فرمايد:

و شما اى قوم عرب، بدترين دين را داشتيد‌... در ميان شما بت‌ها افراشته و گناهان بال شما را بسته بود. [5]

تاريخ و مفهوم جاهليت

شناخت عصر جاهليت و آشنايى با آداب و رسوم و عقايد و افكار مردم آن، براى شناخت هرچه بهتر دوران رسالت و تعاليم اسلام و پاسخ گويى به ادعاهاى كسانى كه اغلب، احكام اسلام را برگرفته از شريعت يهود و يا عادات و آداب زمان جاهليت اعراب و يا نتيجه معاشرت با برخى از