واژه تاريخ و تعريف آن

واژه ‌تاريخ‌ ( History ) از زبان يونانى گرفته شده و هرودوت (هرودوتوس Herodotus ) مُبدع و ‌پدر تاريخ‌ شناخته شده است. تاريخ، از نظر هرودوت، به معناى مطالعه و يا بررسى روزگاران گذشته است. (1) البته چيستى تاريخ از پرسش‌هايى است كه تاكنون پاسخى جامع، دقيق و مورد اتفاق نداشته، همه تعريف‌هاى آن با ايراد يا انتقادهايى رو به رو بوده است; زيرا گروهى معناى تاريخ را بس گسترده دانسته، احوال گذشته جهان و حتى پديده‌هايى كه انسان در آن مؤثر نيست، موضوع آن به شمار مى‌آورند; (2) دسته‌اى آن را به وقايع مشهور و حوادث روزگار پادشاهان و دولت‌ها محدود مى‌كنند (3) و جمعى مشخص ساختن احوال انبيا، ائمه (عليهم السلام) ، فرمانروايان، وزيران و حوادث بزرگى مانند جنگ‌ها و فتوحات بر حسب زمان را معناى اصطلاحى تاريخ مى‌دانند. (4) ابن‌خلدون، مورخ بزرگ، تاريخ را دانشى سرچشمه گرفته از حكمت و بيان‌گر سرگذشت ملت‌ها، سيرت پيامبران و سياست پادشاهان مى‌داند. (5)

‌ با در نظر گرفتن دو عنصر موضوعى تاريخ يعنى ‌انسان‌ و ‌زمان‌، مى‌توان گفت: تاريخ مجموعه‌اى از اطلاعات خام يا تحليل شده درباره گذشته انسان‌ها است كه امورى چون نقل و تحليل هدايت، گمراهى، تكامل، انحطاط، پيروزى، شكست، خوشبختى يا بدبختى ملت‌ها را در بر دارد.

‌ از آن‌جا كه هر يك از تعريف‌هاى يادشده بُعد خاصى از تاريخ را بيان مى‌كند و از جهتى با اشكال جامع يا مانع نبودن رو به رو است و نيز به دليل گسترده شدن مسائل مربوط به تاريخ،

1. تاريخ تمدن ، هنرى لوكاس، ج اول، ص 7.

2. زبدة‌التواريخ ، حافظ ابرو، ج اول، ص 26.

3. براى اطّلاع بيشتر ر.ك: تاريخ نگارى در اسلام ، سيد صادق سجادى و هادى عالم زاده ص 9 و 10.

4. المختصرفى علم‌التاريخ ، كافيجى، چاپ‌شده در كتاب تاريخ‌نگارى دراسلام ، ج دوم، روزنتال، صص 60 ـ 59.

5. مقدمه ابن‌خلدون (جلد اول العبر ...)، ص 4 و 9.