‌ هـ . آيا مقدمات اجتماع از قبل برنامه‌ريزى شده بود؟

‌ و. چه كسانى از انصار در محفل حضور داشتند؟

‌ ز. آيا گردهمايى انصار براى انتخاب جانشين بود و جنبه سياسى داشت؟

‌ ح. كدام يك از انصار و با چه انگيزه‌اى پيش از همه بيعت كرد؟

‌ ط. آيا، جز آن سه تن، هيچ يك از مهاجران از جريان سقيفه آگاه بود؟

‌ ى. ابوبكر، كه اواخر عمر خود را مى‌گذراند و به پيامبر (صلى الله عليه وآله) نيز اظهار اخلاص مى‌كرد، چگونه پس از آگاهى از جريان، پيكر پيامبر را رها ساخت و روانه سقيفه شد؟

‌ ك. چرا به هيچ مهاجر ديگر و افرادى كه گرد جسم پاك پيامبر مى‌گريستند; اطّلاع ندادند؟

‌ ل. چرا در جلسه‌اى كه سرنوشت مسلمانان تعيين مى‌شد، خاندان پيامبر را به حساب نياوردند؟

‌ م. اصولا اين‌همه شتاب براى چه بود؟ آيا واقعاً فتنه تا آن حدّ نزديك شده بود كه نمى‌بايست يك روز هم صبر كرد؟ [1] آيا نبايد گفت كه كسانى در آن روز از دو پايه حكومت و دين، كه اسلام بر آن استوار است، تنها به حكومت مى‌انديشيدند؟ [2]

‌ امروزه اين پرسش‌ها و ده‌ها پرسش ديگر انديش‌مندان و جويندگان راه مستقيم را به انديشه و تحقيق جدى وا داشته است.

‌ به هر تقدير، در سقيفه، مهاجرت، قريشى‌بودن و دوستى با پيامبر مورد استدلال قرار گرفت و سرانجام آخرين برگ پيروزى يعنى كهنسالى رو شد. يكى از انصار ـ بشربن‌سعد ـ كه بعدها در شمار نزديك‌ترين ياران معاويه قرار گرفت، به‌عنوان اولين نفر، بيعت كرد. البته در آن موقعيت، زمزمه‌هايى درباره غيبت اهل‌بيت، بنى‌هاشم و ديگر مهاجران و شخص على (عليه السلام) به گوش مى‌رسيد; ولى سياست‌هاى گروهى، رقابت‌هاى طايفه‌اى و حسادت‌هاى شخصى جاهلى دو قبيله اوس و خزرج زمينه موفقيت كارگردانان اخذ بيعت را فراهم آورد. سرانجام طايفه اسلم با جار و جنجال و شكل پليسى وارد معركه شد، با خليفه بيعت كرد و [3]