كرده‌اند اگر با اجازه حاكم شرع بوده، فعلا مالك آن هستند. و اگر هم با اجازه نبوده ولى فعلا مسئولان مربوطه عمل آنان را امضا كرده و منع نكرده‌اند، اشكالى ندارد و زمينها ملك احيا كنندگان است.

حريم‌

سؤال 1399: شخصى در زمين موات نهرى ايجاد كرده است. بعد صاحبان زمينهاى اطراف، زمينهاى تا كنار نهر را احيا كرده و درخت كاشته‌اند، اكنون ادعاى حريم براى زمينهاى خود مى‌كنند. حكم آن را مشروحا بيان فرماييد.

جواب: بطور كلى حريم نهرى كه در زمينهاى موات بالأصل احداث شده، به مقدارى است كه عادتا و عرفا براى ريختن گل‌ولاى و رفت و آمد در دو طرف آن مورد حاجت باشد. و زايد بر آن حريم محسوب نمى‌شود. و در اين جهت فرقى بين زمين نرم و غيره نيست. و تصرف ديگران در اين مقدار از حريم تصرف غاصبانه است و مالك نمى‌شوند. ولى تصرف در خارج از اين مقدار مانعى ندارد.

و نيز حريم زمين مزروعى اگر در اراضى موات بالأصل احيا شده، به مقدارى است كه عرفا و عادتا براى استفاده از آنها مورد نياز باشد. و مقدار حريم تابع مقدار زمين مزروعى و ملك احيا شده است. پس اگر مزرعه توسعه داشته باشد قهرا حريم بيشترى لازم دارد. و اگر مزرعه كم باشد حريم كمترى لازم است. و خلاصه تعيين مقدار حريم به نظر عرف و عادت هر محلى مى‌باشد. و تصرف ديگران در اين مقدار جايز نيست و مالك نمى‌شوند. ولى در خارج اين مقدار مانعى ندارد. و اگر اختلاف وجود دارد به حاكم شرع مراجعه شود.

سؤال 1400: عده‌اى مى‌خواهند براى منطقه‌اى جوى آب بسازند، اما اهالى منطقه همجوار مى‌گويند چون محل جوى آب در حريم زمينهاى ما قرار گرفته، حق نداريد جوى آب را بسازيد، حكم آن را بيان فرماييد.

جواب: اگر جزء حريم آنها باشد، چنين حقى را دارند.