لكنّ الإنصاف: أنّ تلك التكلّفات لأجل مبنى‌ غير وجيه، في غير محلّها» [1].

اشكالات سخن امام خمينى رحمه الله‌

در مورد پاسخى كه مرحوم امام قدس سره نسبت به اشكال‌هاى محقّق اصفهانى رحمه الله بيان كردند، مطالبى قابل ملاحظه است.

اوّل‌: اين مطلب مورد قبول است كه با وجود دليل عقلى لازم است در ظاهر دليل نقلى تصرف نماييم، لكن نمى‌توانيم بپذيريم كه همين دليل عقلى، توجيه روشنى را براى ظاهر دليل نقلى بيان نمايد، بلكه براى توجيه نيازمند قرينه ديگرى هستيم و در اين بحث حضرت امام قدس سره قرينه روشنى بر ضمان صورى ذكر نفرمودند؛

دوّم‌ آن كه اگر مبناى ايشان پذيرفته شود، در بسيارى از موارد، مسير فتوا و نتيجه‌اى كه فقها از روايات مى‌گيرند، عوض مى‌شود؛ در حالى كه به نظر مى‌رسد در چنين مواردى، لازم است كه توجيهات به گونه‌اى باشند كه در نزد عرف مورد قبول باشند و با تكلّفات بعيده و مطالبى كه فقط اهل فقه و كسانى كه با اصطلاحات علمى آن آشنا هستند، نمى‌توان دليل نقلى مخالف با دليل عقلى را حفظ كرد.

اشكال سوم‌ اينكه واجب معلق در صورتى كه امكان آن را بپذيريم، اما در مقام اثبات نيازمند به دليل است و در اين بحث دليلى بر آن در مقام اثبات وجود ندارد.

اشكال چهارم‌ كه خود ايشان نيز متوجّه آن هستند، اين است كه توجيهات مرحوم امام قدس سره در صورتى معنا دارد و صحيح است كه كودك بالغ شود؛

[1]. الامام الخمينى، كتاب البيع، ج 1، صص 382- 384.