نكته سوم: تحريف اجمالى و تفصيلى‌

قبلًا يادآور شديم كه تحريف يا اجمالى است و يا تفصيلى. آنچه كه در محل نزاع و بحث ما داخل است عبارت است از تحريف تفصيلى‌به طورى كه چنانچه زياده‌اى يا نقصانى به صورت معين واقع شود داخل در تحريف محل نزاع و بحث است، اما تحريف اجمالى به اين معنى كه اجمالًا چيزى به قرآن افزوده گشته و يا چيزى از آن كم شده باشد از محل نزاع خارج است. مثلًا اختلافات در قراءات و يا اختلاف در اين كه آيا بسم اللَّه الرحمن الرحيم از قرآن است يا خير، كه قبلًا از آن به نام تحريف اجمالى ياد نموديم، خارج از محل نزاع است، زيرا ملاك در تحريف در محل نزاع آن است كه چه به صورت زيادت باشد و چه به صورت نقصان، د رهر دو صورت آن بر خلاف واقع حقيقت كلام اللَّه باشد، اما در اختلاف قراءات شكى نيست كه يكى از اين قرائتها مطابق با قرآن واقعى است و در مسئله بسم اللَّه الرحمن الرحيم شكى نيست كه پيامبر در ابتدا هر سوره‌اى آن را قرائت مى‌فرموده است و اختلاف در جزئيت آن است. كسانى كه‌