«تكاملى»است كه به وجود او مى بخشد. افراد با ايمان، از نخستين لحظه اى كه دستورهاى دينى خود را به كار مى بندند، به طور قهرى گام در صراط تكامل نهاده و فضايل و ملكات را در باطن ذخيره مى كنند.در اين مسير، مسلماً كمال روحى افراد، يكسان نخواهد بود و مقاماتى كه در اين راه به دست مى آورند، متفاوت است، زيرا ميزان اطاعت و بندگى آنان يكسان نيست.

پيامبر گرامى(صلى الله عليه وآله وسلم)در ضمن حديثى به مقامات بلند سالكان راه حق و پويندگان راه عبوديت و بندگى، اشاره فرموده و از پروردگار چنين نقل مى كند:

«ما تقرب إليّ عبدي بشيء أحبّ إليَّ ممّا افترضتُ عليه وما يزال عبدي يتقرب إليّ بالنوافل حتى أحبّه، فإذا أحببته كنت سمعَه الذي يسمع به، وبصره الذي يُبصر به، ويده التي يبطش بها،ورجله التي يمشي بها وإن سألني لأعطينّه ولان استعاذني لأعيذنه».[1]

هيچ بنده اى به وسيله كارى، نسبت به من تقرب نجسته كه محبوب تر از انجام فرايض بوده باشد، آنگاه فرمود: بنده من با گزاردن نمازهاى نافله آنچنان به من نزديك مى شود كه او را دوست مى دارم، وقتى او محبوب من شد، من گوش او مى شوم كه با آن مى شنود، وچشم او مى شوم كه با آن مى بيند، و دست او مى شوم كه با آن حمله مى كند، و پاى او مى گردم كه با آن گام برمى دارد، هرگاه مرا بخواند اجابت مى كنم وا گر به من پناه آورد، پناهش مى دهم».

دقّت در اين حديث، ما را به عظمت كمالى كه انسان در سايه انجام فرايض و نوافل پيدا مى كند، به خوبى راهنمايى مى كند، در اين حالت نيروى درونى انسان به حدّى مى رسد كه با قدرت الهى صداهايى را كه با گوش عادى نمى شنود، مى شنود، و صور و اشباحى را كه ديدگان عادى ياراى ديدن آنها را