بيشتر نيست و آن سنگدلى بنى اسرائيل ولى با دو نسبت بيان شده است.

از آن جا كه آنان مقدمات قساوت دل هاى شان را فراهم آوردند و خود را قسى ساختند و از آن جا خداوند جهان، رحمت خود را از آنان قطع كرد، در نتيجه سنگ دل شدند.

بنابراين، قساوت دل ها نه تنها فعل خود انسان است و نه تنها فعل خداست بلكه فعلى است قائم به دو يكى از طريق مباشرت ديگرى از طريق تسبيب.

در قرآن مجيد يك رشته آياتى است كه انسان را كاملاً آزاد معرفى مى كند.

و در مقابل آن، آياتى است كه تأثير هر علت را وابسته به اذن و مشيت الهى مى داند.

گروه نخست، ناظر به نقد جبر است و گروه دوم ناظر به نقد تعويض و وانهادگى است.

مقتضاى جمع دو طايفه از آيات امر بين الأمرين است كه فعل به اراده عبد انجام مى گيرد، ولى در عين حال به اذن و مشيت و قدرت الهى، زيرا محال است در سلطه عالم امكان فعلى بدون مشيت او صورت گيرد.