7. مسلماً هوا و هوس در تعدد قرائت بسيار مؤثر است تا آن جا كه معاويه على(عليه السلام) را قاتل عمار مى داند چون در سپاه او بوده و او وى را به ميدان نبرد فرستاده است.

گاهى تصور مى شود كه تأثير زمان و مكان در دين گواه بر تعدد قراءات از دين است تا آن جا كه مى گويند: تأثير دو عنصر زمان و مكان در اجتهاد قرائت جديد از دين را، امرى ضرورى و ناگزير مى شمارد.[1]

يادآور مى شويم اختلاف احكام بر اساس شرايط زمان و مكان، ارتباطى به تعدد قرائت از دين ندارد; زيرا زمان و مكان مصداق موضوع را دگرگون كرده طبعاً حكم نيز دگرگون خواهد بود، مايعى تا مصداق شراب است حرام بوده وقتى تبديل به سركه شد حلال خواهد بود. در مورد تأثير زمان و مكان جريان از اين مقوله است، خريد و فروش خون در گذشته از ديدگاه فقهى، جزء محرمات بود چون منفعت محلله اى در بر نداشت، منفعت آن خوردن آن بود كه در اسلام حرام است ولى امروز بر اثر پيشرفت جراحى چون منفعت حلال چشمگيرى پيدا كرده كه اساس زندگى را تشكيل مى دهد، طبعاً حرام نخواهد بود. اصول كلى اسلام در مورد خود تغيير نيافته، و شك و ترديدى به آن راه نيافته است، اگر نوظهورى هست در مورد مصداق دليل است.

ما در رساله مستقلى كه درباره تأثير زمان و مكان نوشته ايم انواع تأثيرها را بيان كرده كه همگى به ريشه ى واحدى بر مى گردند و ارتباطى به تعدد قرائت