زندگى او به عللى پديد آمده، كاملا بى خبر بوده است.

با اين فرض چگونه مى توان عامل سازنده تاريخ را فقط امور اقتصادى معرفى كرد؟

خوشبختانه «انگس» همكار نزديك «ماركس» به اين مطلب اعتراف كرده و مى نويسد:

«ماركس و خود من بايد قسمتى از مسئوليت اين امر را كه گاهى جوانان بيش از آن چه بايد به عامل اقتصادى اهميت مى دهند، به عهد بگيريم. ما ناچار بوديم در مقابل حريفان، بر اين اصل اساسى مورد انكار آنان، تأكيد مىورزيم و لذا نه وقت، نه موقعيت و نه فرصت آن را داشتيم كه حتى ساير عوامل را كه در عمل، متقابلا سهيم بودند، به حساب آوريم».[1]

اصولا ارزيابى متفكران غربى درباره بسيارى از انقلابات شرقى بسيار كم ارزش و فاقد واقع بينى است. آنان با الگوهاى غربى مى خواهند تغييرات و تحولات جهان را بررسى كنند و سرانجام به نتايج غلطى مى رسند.

شرق شناسان و بالاخص ايران شناسان غربى با الگوهاى خاصى كه مولود تمدن غرب است خود را مجهز مى كنند و سراغ جوامع آسيايى و آفريقايى مى روند و چون غرق در معيارهاى جامعه خود هستند و از اصول جامعه شناسى غربى استمداد م يگيرند، از درك واقعيت اجتماعى به دور مى افتند.