بررسى نظر قرآن درباره «فلسفه تاريخ و نيروى محرك آن» نياز به بحث گسترده اى دارد كه بدون گردآورى مجموع آيات مربوط به موضوع، شرح و بسط آن امكان پذير نيست، در حالى كه كتاب ما، گنجايش اين نوع بررسى را ندارد، ولى براى اين كه نظر قرآن را به صورت كلى آورده باشيم، به گونه اى بس فشرده به نظر قرآن پيرامون قوانين حاكم بر جامعه، اشاره مى كنيم.

دانشمندان براى جامعه، اوج و حضيضى، و صعود و نزولى در نظر مى گيرند.

و به عبارت ديگر: جامعه مانند فرد است. يك فرد تا به سنّ بلوغ عقلى نرسد، حالت پويايى و تهاجم دارد. پس از مدتى كه به اوج قدرت و نيرومندى رسيد، كم كم قوس نزولى او شروع مى شود ضعف و سستى در اعصاب و قواى او آشكار مى گردد. بدن دچار كمبود انرژى مى شود و براى حفظ قواى موجود بايد غذاهاى مقوّى بخورد. در اين سن و سال به جاى اين كه مهاجم باشد، مدافع است تا آن چه دارد از دست ندهد.

جامعه نيز مدتى حالت تهاجمى دارد، پس از مدتى حالت تدافعى به خود مى گيرد. تمام تاريخ بر اساس دو حالت «تهاجم» و «تدافع» حركت مى كند و اين تهاجم و تدافع موجب مى شود كه نوعى فرهنگ و تمدن در جامعه به وجود آيد، رشد كند، ضعفيف و پير شود و در نتيجه نابود شود و سرانجام فرهنگ جديد، باز