حس گرايش به زيبايى پديد آرنده هنر و سبب تجلّى انواع خلاقيت هاى هنرى مى باشد. انواع كاشى كارى ها و معمارى ها، و تابلوها و مناظر زيبا، الوان خطوط و طلا كارى، صنايع ظريف دستى، كه بخشى از تاريخ بشر را تشكيل مى دهد، محصول حس زيبايى دوستى او است، نه مبارزه طبقاتى، و نه نحوه دستگاه هاى توليد، و روابط اقتصادى كه بر جامعه حكومت مى كند.

حس مذهبى از اصيل ترين حس هاى انسانى است و هر فردى در سايه اين حس، ناخودآگاه به سوى خدا و جهان ماوراى طبيعت كشيده مى شود. كشف اين حس، جنبش هاى قابل توجهى را در محافل علمى به وجود آورده است. اگر روزگارى انكار ماوراى حس، نشانه علم و تحقيق بود، از آن به بعد نشانه جمود و تعصّب تلقى گرديد.

اين حس به گواهى باستان شناسان در تمام ادوار زندگى بشر، حتى زمانى كه مبارزه طبقاتى براى او مطرح نبود و بشر در شكاف كوه ها و دل جنگل ها و درون غارها زندگى مى كرد، تجلى داشته است، و پيوسته يك حس نيرومند و تاريخ ساز و حادثه آفرين بوده است.

اين حس با تمام اصالتى كه دارد، مبدأ يك رشته تحولات تاريخى است، حتى به سه حس نامبرده پيشين نيز كمك مى كند تا آن جا كه «انيشتين» چنين مى گويد:

«من تأييد مى كنم كه مذهب، قوى ترين و عالى ترين محرك تحقيقات و مطالعات علمى است و فقط آن ها كه معنى كوشش خارج از حد متعارف و باور نكردنى دانشمندان را مى شناسند، مى توانند نيروى عظيم هيجاناتى را كه مصدر