منهم قوّة و أثاروا الارض و عمروها أكثر ممّا عمروها...).[1]

«آيا در زمين سير نمى كنند، تا سرانجام زندگى كسانى را كه قبل از آنان زندگى مى كردند بنگرند، در حالى كه آنان قوى تر و نيرومندتر بودند و زمين را بيش از اينان كاويدند، و آباد كرده اند».

اصولا تاريخ گذشتگان مجموعه اى است از بهترين آزمون هاى انسانى براى شناخت مسائل سرنوشت ساز زندگى و الهام بخش در تمام زمينه ها.

آثار تاريخى و نوشته هاى مورخان تا چه حد قابل اعتماد است؟ آيا مى توان به آن ها اعتماد نمود يا نه؟

به طور اجمال مى توان گفت: برخى در اعتماد به تاريخ آن چنان قرص و محكم و استوارند كه با ديدن مطلبى در يك كتاب تاريخى فوراً به آن اعتماد كرده و آن را وحى منزل مى نگارند. گروهى ديگر اساساً به تاريخ اعتماد ندارند زيرا معتقدند انسان هيچ گاه در نگارش تاريخ نمى تواند خود را از تعصّب و جانبدارى و عقده و كينه تخليه كند، و معتقدند هر كس كه تاريخى نوشته است، منظور خاصى داشته و منظور خود را در لباس تاريخ آورده است.

برخى از مورخان به جعل و دروغ پرداختند خصوصاً آنان كه درباره سلاطين و پادشاهان تاريخ مى نوشتند آنان پيوسته مى كوشيدند كه تاريخ را مطابق ميل آنان بنويسند.

يكى از تاريخ نگاران «عهد قاجار» در همان زمانى كه پادشاهان قاجار مانند